Tạo dựng đô thị mới: Thay chính sách, đổi cách làm

Các con số liên quan đến phát triển đô thị trên cả nước, đặc biệt là tại 2 đô thị lớn Hà Nội và TPHCM cho thấy một bức tranh khá sáng sủa. Tuy nhiên, những cái giá phải trả cho một giai đoạn phát triển nóng đã hiện hữu: áp lực quá tải về hạ tầng xã hội đô thị. Để các đô thị trở thành nơi sống tốt, phát triển bền vững, cần có thay đổi từ cơ chế, chính sách đến cả cách làm.

Thiếu đồng bộ, không khả thi

Theo nhiều chuyên gia trong lĩnh vực quy hoạch, hiện đang tồn tại nhiều vấn đề đáng lo ngại phía sau những khu đô thị (KĐT) được đánh giá là văn minh, hiện đại. Việc thiếu đồng bộ của hạ tầng kỹ thuật, hạ tầng xã hội; trình độ, năng lực quản lý còn thấp so với yêu cầu; việc khai thác quỹ đất một cách quá triệt để cho xây dựng công trình... đã tạo nên những hệ lụy nhãn tiền. Cụ thể, nói về KĐT mới Linh Đàm, Hà Nội, Chủ tịch Hội Quy hoạch phát triển đô thị Việt Nam Trần Ngọc Chính đã đặt câu hỏi: Với những gì đang hiện hữu, Linh Đàm có còn xứng đáng là KĐT kiểu mẫu nữa hay không? Ông cũng đặt câu hỏi với cơ quan quản lý: Với mật độ xây dựng, số lượng dân như hiện nay và rất nhiều vấn đề khác về hạ tầng, các tiêu chuẩn, quy chuẩn đã được áp dụng như thế nào?

Những vấn đề tồn tại trong làm đô thị mới có phần của doanh nghiệp và cũng có phần của Nhà nước, của chính sách. Cũng vì sự phức tạp nên phần lớn doanh nghiệp xin một khu đất để làm đô thị đều làm theo cách bán lúa non, xin xong đầu tư hạ tầng rồi bán nền vì lực làm không xuể và cần vốn để làm việc khác. Vì thế mới có tình trạng đô thị không thấy đâu, đất ruộng được đền bù rồi bỏ hoang cho cỏ dại, mức giá đền bù cho người dân bị thu hồi đất thấp... gây nên những bức xúc trong dư luận xã hội. Ông Nguyễn Hồng Quân, nguyên Bộ trưởng Bộ Xây dựng

Đánh giá về những tồn tại, hạn chế và mâu thuẫn trong phát triển KĐT mới tại Hà Nội, Sở Quy hoạch - Kiến trúc (QHKT) Hà Nội đã chỉ ra những tồn tại lớn. Đó là quy hoạch tổng thể các KĐT mới trên địa bàn chưa được nghiên cứu đồng bộ trước khi thực hiện, chiến lược phát triển theo định hướng chưa được ban hành. Các KĐT mới phía Bắc, Đông Bắc sông Hồng như Bắc Thăng Long, Sài Đồng, Thạch Bàn, Đặng Xá còn tương đối độc lập, khả năng kết nối còn yếu kém. Các KĐT mới phía Tây, Tây Nam và Nam, tại các khu vực Từ Liêm, Cầu Giấy, Thanh Trì, Hoàng Mai có sự hấp dẫn cao, được xây dựng xen kẽ với khu dân cư hiện hữu kết hợp với bố trí tái định cư, dẫn đến việc tập trung dân cư quá đông. Hệ thống các khu đô thị mới đa phần tập trung quanh đô thị trung tâm và những khu vực dễ giải phóng mặt bằng (GPMB), nên chưa đáp ứng được vấn đề điều hòa dân số, cũng như giảm dân số trong khu vực trung tâm.

Hiện nay phần lớn KĐT chỉ tính toán đủ cơ cấu, thành phần sử dụng đất tối thiểu, chưa cân đối được nhu cầu, cơ cấu sử dụng đất của khu vực và TP. KĐT mới thường có diện tích ở tối đa, còn các loại đất khác, đặc biệt là đất giao thông, cây xanh, thể dục thể thao, trường học, bãi đỗ xe... đều ở tỷ lệ tối thiểu do đó dẫn đến quá tải, trong khi khả năng kết nối hạ tầng kỹ thuật với hệ thống chính của TP với khu vực xung quanh chưa được tính đến. Đặc biệt, thực trạng nhiều dự án treo không triển khai do sự không đồng bộ trong quá trình lập quy hoạch.

Quy hoạch đô thị là môn khoa học liên ngành đòi hỏi nhiều bộ môn, lĩnh vực cùng tham gia như: kinh tế đô thị, cây xanh và cảnh quan, môi trường, cấp thoát nước, điện, thông tin, lịch sử, văn hóa, xã hội học đô thị... Nhưng trên thực tế các lực lượng này vừa thiếu, vừa yếu, lại kết hợp với nhau chưa tốt. Hiện chúng ta làm nhiều quy hoạch, song nhiều khi quy hoạch không kết nối, không đồng bộ dẫn đến chồng chéo, thiếu tính khả thi.

Tạo khuôn khổ pháp lý

Để sự phát triển các KĐT mới đáp ứng được cả yêu cầu số lượng và chất lượng, các khuyến nghị được đưa ra đó là cần tạo khuôn khổ pháp lý về phát triển bền vững. Các chế tài pháp lý phải giải quyết được những vấn đề bức xúc hiện nay của đô thị như sử dụng đất đai quản lý không gian, giải quyết vấn đề thiếu đồng bộ của cơ sở hạ tầng và các dịch vụ đô thị, ô nhiễm môi trường và GPMB... Chính quyền cần hỗ trợ doanh nghiệp kinh doanh BĐS trong huy động vốn đầu tư xây dựng KĐT mới. Cùng với đó ban hành các tiêu chuẩn cụ thể trong việc xây dựng các KĐT để doanh nghiệp, nhà quản lý áp dụng. Đặc biệt, cần ban hành các chế tài trong việc quản lý đầu tư xây dựng KĐT mới để đảm bảo việc doanh nghiệp thực hiện đầu tư xây dựng theo đúng quy hoạch, kế hoạch được duyệt.
 

Theo Thứ trưởng Bộ Xây dựng Nguyễn Đình Toàn, một vấn đề cần phải có sự thay đổi, đó là phải làm rõ hơn vai trò, trách nhiệm của doanh nghiệp trong lĩnh vực lập quy hoạch và xây dựng chính sách, quy định và sự phát triển của đô thị. Bởi doanh nghiệp chính là người thực thi các quy hoạch, chính sách, góp phần quan trọng trong tạo dựng, phát triển các đô thị.

Trong hơn 15 năm qua, giữa 2 lần quy hoạch chung xây dựng thủ đô được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt (năm 1988 và năm 2011), Hà Nội là TP có tốc độ đô thị hóa nhanh nhất cả nước. Nhiều KĐT mới đã và đang hình thành làm thay đổi diện mạo của thủ đô, góp phần tăng trưởng kinh tế, giải quyết việc làm, chuyển đổi cơ cấu lao động, tạo lập môi trường đô thị với điều kiện sống hiện đại. Mặc dù hình thành nhiều KĐT mới, nhưng xét trên quy mô diện tích về KĐT kiểu mẫu, Hà Nội chỉ có khoảng 42 KĐT mới, chủ yếu tập trung ở khu vực đô thị trung tâm như Cầu Giấy, Linh Đàm, Văn Quán, Văn Phú, Mỹ Đình, Trung Hòa - Nhân Chính, Nam  An Khánh...