HoREA: Phương thức BT, BOT có thể phát sinh tiêu cực, lợi ích nhóm

Bên cạnh mặt tích cực giúp huy động được nguồn vốn lớn từ xã hội, Hiệp hội Bất động sản TPHCM (HoREA) nhận thấy việc thực hiện phương thức chỉ định nhà thầu, nhà đầu tư các khu đất vàng hoặc theo hình thức BT, BOT khá phổ biến trong thời gian qua bộc lộ nhiều hạn chế, có thể phát sinh tiêu cực, lợi ích nhóm.

Theo lịch công tác của UBND TPHCM, dự kiến trong ngày mai (7-11) sẽ diễn ra hội thảo trao đổi về công tác quản lý dự án BT – thực trạng và giải pháp.

Và trong một báo cáo tham luận dự kiến sẽ được trình bày tại hội thảo nói trên xoay quanh vấn đề này, ông Lê Hoàng Châu, Chủ tịch HoREA, thừa nhận chủ trương xã hội hóa huy động các nguồn lực trong nước và nước ngoài phát triển hạ tầng đô thị thông qua các hình thức xây dựng - chuyển giao (BT), xây dựng - khai thác - chuyển giao (BOT)… đã huy động được nguồn vốn xã hội hóa rất lớn, đóng góp sự phát triển kinh tế - xã hội, nhất là trong điều kiện nguồn lực ngân sách có hạn.

Bên cạnh mặt tích cực, HoREA nhận thấy việc thực hiện phương thức chỉ định nhà thầu, nhà đầu tư các khu đất vàng, hoặc theo hình thức BT, BOT… khá phổ biến trong thời gian qua đã bộc lộ những mặt hạn chế do nguồn vốn chủ sở hữu của nhiều nhà thầu, nhà đầu tư thường chỉ có khoảng 10%, còn lại khoảng 90% vốn đầu tư xây lắp là vốn vay ngân hàng nên có tiềm ẩn rủi ro, có thể ảnh hưởng đến tiến độ hoàn thành công trình, và có thể dẫn đến phát sinh tiêu cực, lợi ích nhóm, tác động đến môi trường đầu tư kinh doanh, và lợi ích xã hội, trong lúc thiếu cơ chế phản biện, giám sát, thẩm định khách quan của bên thứ ba.

Đi sâu vào phân tích những hạn chế, ông Lê Hoàng Châu trong tham luận của mình đã chỉ ra những hạn chế nói trên thể hiện ở chỗ: có thể đã tạo điều kiện cho nhà thầu, nhà đầu tư được hưởng lợi "kép" như mong muốn. Một là khi nhận thầu thi công công trình (đầu B - Building: Xây dựng), dự toán công trình thường do nhà thầu cũng là đơn vị đề xuất; hai là các khu đất đối ứng ở các địa điểm đắc địa và đã được tăng cường hệ thống hạ tầng giao thông để đầu tư kinh doanh bất động sản (đầu T - Transfer: Chuyển giao), thường cũng do nhà thầu kiêm nhà đầu tư đề xuất các khu đất được thanh toán bù trừ.

Ngoài ra, có thể các nhà thầu, nhà đầu tư này đã "tránh" được thủ tục "kép" khi lựa chọn nhà thầu xây lắp công trình và lựa chọn chủ đầu tư dự án bất động sản thông qua phương thức chỉ định thầu, nên đã triệt tiêu sự cạnh tranh bởi khi được chỉ định làm nhà thầu xây lắp mà không phải qua thủ tục đấu thầu công khai, rộng rãi trong nước, quốc tế để lựa chọn nhà thầu (đầu B: Xây dựng), đồng thời lại được chỉ định nhà đầu tư dự án bất động sản các khu đất đối ứng mà không phải qua thủ tục đấu thầu công khai, rộng rãi trong nước, quốc tế để lựa chọn nhà đầu tư (đầu T: Chuyển giao).

Đại diện HoREA khẳng định việc thực hiện phổ biến hình thức chỉ định nhà thầu kiêm nhà đầu tư dự án BT, BOT… làm giảm đi tính minh bạch, công khai, bình đẳng, cạnh tranh lành mạnh của môi trường kinh doanh; tác động tiêu cực đến niềm tin của nhà đầu tư trong nước, nước ngoài, có thể gây thiệt hại ngân sách nhà nước (vì dự toán công trình nếu không được thẩm định chặt chẽ có thể bị nhà thầu nâng cao hơn giá trị thực, đồng thời nguồn đất đối ứng trả cho nhà thầu cũng là tài sản công, cũng là tiền ngân sách) và gây quan ngại cho xã hội.

Với những quan ngại trên, HoREA kiến nghị cần thực hiện phổ biến hình thức đấu giá công khai, đấu thầu rộng rãi trong nước, hoặc đấu thầu rộng rãi quốc tế để lựa chọn nhà thầu, nhà đầu tư đối với các dự án hạ tầng kỹ thuật, hạ tầng giao thông, chỉnh trang; phát triển đô thị theo phương thức xã hội hóa đầu tư, dưới hình thức hợp tác công tư (PPP), kể cả đối với các khu đất vàng trong quá trình thực hiện thu hồi quỹ đất do sắp xếp lại, xử lý trụ sở làm việc, cơ sở hoạt động sự nghiệp, cơ sở sản xuất kinh doanh mà tài sản gắn liền với đất thuộc sở hữu nhà nước.

“Hiệp hội đề nghị hạn chế tối đa việc chỉ định nhà thầu, chỉ định nhà đầu tư đối với các trường hợp trên, và chỉ thực hiện hình thức chỉ định nhà thầu, nhà đầu tư theo quy định của Luật Đấu thầu, nhất là trong các trường hợp đặc biệt theo điều 26 Luật Đấu thầu, để tạo lập môi trường đầu tư kinh doanh minh bạch, bình đẳng, cạnh tranh lành mạnh; củng cố lòng tin cho các nhà đầu tư; làm lợi cho ngân sách nhà nước và tăng cường sự đồng thuận trong xã hội, mà điển hình là bài học rất quý từ thực tiễn tổ chức thành công buổi đấu giá khu đất công tại số 23 Lê Duẩn, quận 1: giá khởi điểm đấu giá là 558 tỉ đồng, có 13 doanh nghiệp tham dự đấu giá, sau 16 vòng đấu giá, mức giá thắng đấu giá lên đến 1.430 tỉ đồng, gấp 2,6 lần giá khởi điểm, giúp ngân sách nhà nước thu được đúng giá trị khu đất”, báo cáo của HoREA nêu.

Tại một cuộc họp mới đây, lãnh đạo UBND thành phố cho rằng cần phải có quy trình rõ ràng, minh bạch và phát huy hiệu quả đất đai là tài sản của nhà nước nên TPHCM sẽ dừng tất cả các dự án đầu tư theo hình thức xây dựng – chuyển giao (BT) đang trong giai đoạn đàm phán, xin ý kiến để đợi quy trình mới.

Theo ông Sử Ngọc Anh, Giám đốc Sở Kế hoạch và Đầu tư TPHCM, 5 năm qua thành phố đầu tư 1 triệu tỉ đồng cho phát triển hạ tầng. Trong những năm tới, thành phố có nhu cầu chi đến 500.00 tỉ đồng để phát triển hạ tầng nhưng ngân sách chỉ đáp ứng được khoảng 30% nên cần huy động thêm các thành phần khác.

Gần đây nhất, có 18 dự án hạ tầng đang triển khai trên địa bàn thành phố theo hình thức BT, BOT với vốn đầu tư khoảng 59.000 tỉ đồng thực hiện theo các hình thức đầu tư nói trên. Ngoài ra, đang có khoảng 130 nhà đầu tư đăng ký tham gia các dự án theo hình thức đối tác công tư tại thành phố với tổng vốn khoảng 350.000 tỉ đồng.

Ông Sử Ngọc Anh cho biết sắp tới sẽ thực hiện theo các bước chặt chẽ, có cơ chế giám sát như định mức vốn công trình, đấu giá đất, quy trình triển khai minh bạch hơn...