Thông điệp Tháp Chàm

Ba ngọn Tháp Chàm vút lên như ba âm thanh đơn độc, như ba tiếng chuông buông từ một cõi khác, như ba câu hỏi mà con người tự đặt cho mình...

Nhìn xa Tháp Chàm đơn độc trên đỉnh đồi trông như một người đi bộ, đi trong thời gian và đi từ không gian này đến không gian khác. Người đi bộ ấy đầu trần, gương mặt đầy vẻ phong sương, luôn tạo một khoảng cách xa lạ nào đó với những ai muốn tiếp cận.

Ấy là vẻ xa lạ và khoảng cách của cái đẹp tự biết mình vô ích nhưng cũng tự biết mình tồn tại. Ấy là cái thầm lặng kiêu hãnh của một kiếm sĩ và của một đạo sĩ. Tháp Chàm là linh hồn của một dân tộc, và của một con người. Đó có thể là một chiến binh, cũng có thể là một người đục đá hay nung gạch. Thứ gạch Chàm giản dị và bí mật, cứ bền chặt mãi với thời gian.

Có một lúc nào ngắm Tháp Chàm trong hoàng hôn tĩnh lặng, ta chợt nghĩ dường như những ngọn tháp này đến từ một hành tinh khác, bởi vẻ cách biệt và cô đơn lạ kỳ của chúng. Chẳng lẽ đây là tác phẩm của người ngoài trái đất, của những người y hệt như chúng ta ?

“Từ trời xanh
rơi
vài giọt Tháp Chàm”
(Văn Cao)

Có lẽ Văn Cao cảm nhận đúng. Và như thế, phải chăng người Chàm có gốc tích từ một hành tinh khác? Họ đến, rồi họ đi, mang theo những tinh hoa và bí mật. Những hạt giống họ để lại, cứ nảy mầm từ mùa xuân này đến mùa xuân khác, nhưng gien  chàm vẫn là gien lặn. Tôi hy vọng sẽ đến một mùa xuân nào…

Loài người đã hiểu được rất nhiều thứ, nhưng rất nhiều thứ ấy vẫn còn là quá ít. Điều ấy khiến con người thấy còn lý do để sống, và cuộc đời vẫn còn tràn ngập niềm vui và nỗi đau về cái chưa biết.

Trong lòng tháp cổ. Ảnh: L.Q.Phổ

Tôi đang đứng trên ngọn đồi Dương Long, nơi ba Tháp Chàm vút lên như ba âm thanh đơn độc, như ba tiếng chuông buông từ một cõi khác, như ba câu hỏi mà con người tự đặt cho mình, nó khó gấp vạn lần ba câu hỏi con nhân sư ngây thơ trong thần thoại Hy Lạp đã đặt ra. Trong lòng mỗi Tháp Chàm đều rỗng và chứa đầy bóng tối. Nhưng đỉnh Tháp bao giờ cũng có một ô cửa vuông mở thẳng vào trời xanh. Và người Chàm tính được những bí mật của thời gian và của vũ trụ khi đo những vệt nắng đi ngang qua đỉnh tháp. Những phương trình phi tuyến ấy (là tôi gọi cho vui, cho oai chứ tôi đâu có biết gì về toán học, cũng là một thứ Tháp Chàm khác) họ cũng không để lại. Vậy thì người Chàm để lại cái gì? Họ để lại cái Tháp Chàm.

Và một nỗi buồn không thể lý giải. Một nỗi buồn phảng phất trên gương mặt những tượng đá, trên gương mặt những người có pha, dù chỉ chút ít máu Chàm. Nét buồn ấy có gì giống với nét buồn của Hoàng tử Bé trong truyện Exupéry (Saint). Chiều nay tôi gặp một em bé, trong một quán bia tình cờ, nếu không có một ám ảnh nào, thì làm sao tôi biết em có thể là hậu duệ của một công chúa Chàm, một nét buồn lưu lạc giữa cõi người. Và phải chăng cả Saint- Exupéry nữa, ông cũng đến từ một hành tinh khác? Chuyến bay mất tích cuối cùng của ông có gì giống với chuyến bay cuối cùng của Iuri Gagarin? Bây giờ, hai ông đang ở đâu, trong cõi vũ trụ này? Tôi nghe, phảng phất một đặc trưng nhân chủng học, và của phi nhân chủng học, từ em bé phục vụ bàn bia. Em là một gien lặn. Đương nhiên. Nhưng bao giờ em phát lộ? Không biết. Và không cần biết.

Những Tháp Chàm cứ đi ngang qua tôi, đi như chưa từng đi. Những Tháp Chàm sẽ đến đâu trong thời buổi hiện đại này. Đến như chưa từng đến. Và không ở lại, dù vẫn còn lại. Nhìn lâu một Tháp Chàm, có thể tìm được sự yên tĩnh.

Suốt nghìn năm nay, Tháp Chàm vẫn liên tục phát ngôn, liên tục phát sóng.
Ảnh: L.Q.Phổ

Nhiều lần đi xe đò vào Qui Nhơn, khi xe quá địa phận Phù Cát, tôi lại thấy Tháp Chàm. Dường như ngọn Tháp chạy đến tôi, hay là tôi đang từ từ đến với Tháp? Tôi không biết, nhưng có một cảm giác gần gũi kỳ lạ, như mình đang về nhà, như mình đang tới với người thân đã có mặt.

Có mặt, vâng, chính cái có mặt ấy là một thông điệp. Thông điệp của sự có mặt. Nhưng đã có bao giờ anh đọc thông điệp của sự vắng mặt? Ở Tháp Chàm, cùng một lúc có hai thông điệp ấy. Vừa có mặt vừa vắng mặt. Không giải thích. Không tranh luận. Nhưng cũng không im lặng. Suốt nghìn năm nay, Tháp Chàm vẫn liên tục phát ngôn, liên tục phát sóng, đó là một đài thu phát cực mạnh. Đó là ăng-ten của trái đất liên lạc với vũ trụ.

Chúng tôi ở một vùng bão hàng năm hay ghé thăm, chúng tôi ở một dải đất cứ chìa lưng chịu đựng mọi thứ. Nhưng chúng tôi, từ thuở Tháp Chàm, chúng tôi đã có thông tin. Với ai? Không biết. Xử lý thế nào? Không biết. Nhưng chúng tôi có. Và chúng tôi kiên nhẫn. Kiên nhẫn để nghe được cái gì. Kiên nhẫn để hiểu mình là gì.

Buổi chiều trên Tháp Dương Long, trên vùng thành cổ Châu Sa, trên ánh vàng đỏ của mặt trời hoàng hôn nơi Cổ Lũy Cô Thôn, một chiến tuyến vô ích cuối cùng của một dân tộc, trước khi họ hiểu mình luôn có mặt. Mãi mãi có mặt. Trong dòng máu của tôi, kẻ viết bài này. Có mặt như vắng mặt. Có mặt như vô ích. Có mặt như một ăng-ten. Có mặt như không có ăng-ten nào. Đây là nén hương trong một ngày tuyệt vời, cho má tôi, người có nửa dòng máu Chàm. Má tôi, đã vắng mặt và luôn có mặt. Với tôi...

Theo website Tổ Quốc