Kinh nghiệm từ chuyên gia Mỹ

Thu thập ý kiến của người dân trước khi lập quy hoạch đô thị; người dân được quyền thuê chuyên gia định giá tài sản đất đai để thỏa thuận giá cả với chính quyền trước khi đất của họ bị trưng thu vì mục đích công cộng. Nếu hai bên không thỏa thuận được thì tòa án sẽ xác định giá trị thị trường của mảnh đất…

Đó là một số kinh nghiệm trong quy hoạch đô thị và trưng thu đất đai giúp tránh xung đột lợi ích giữa chính quyền và người dân được TS Roger Caves, Giáo sư quy hoạch đô thị tại ĐH bang San Diego, chia sẻ tại cuộc hội thảo về chủ đề này được Đại sứ quán Mỹ tổ chức mới đây tại Hà Nội.

GS Caves cho rằng, tầm nhìn của các nhà quy hoạch đôi khi khác với những người sống trong khu vực, nên việc nhận đóng góp từ người dân có thể cung cấp thông tin cho các nhà quy hoạch về những hậu quả mà họ chưa nhìn ra được.

Nhà lập quy hoạch có trách nhiệm giải thích cho cộng đồng về những thắc mắc của họ, đảm bảo tất cả mọi người trong cộng đồng đều được quyền nêu ý kiến của mình. Tại Mỹ, đảm bảo sự tham gia của người dân trước khi lập quy hoạch được đưa vào bộ quy tắc ứng xử của Hiệp hội Quy hoạch Mỹ.

Các bang thường có ủy ban quy hoạch, với thành phần có thể là nhà quy hoạch, kiến trúc sư, kỹ sư, giáo viên, bà nội trợ... đại diện cho tiếng nói của dân để kiến nghị lên chính quyền. Dù chính quyền không nhất thiết phải theo những kiến nghị này nhưng có trách nhiệm giải đáp tất cả thắc mắc.

Các mạng xã hội như Facebook, Twitter... và cổng thông tin là công cụ hữu hiệu đảm bảo sự tham gia của người dân. Thậm chí, chính quyền còn lập ra các trung tâm công nghệ công cộng để người già không có máy tính ở nhà được đóng góp ý kiến, tiếp cận các dịch vụ, thông tin công ích.

Đền bù đất theo giá thị trường cao nhất

GS Caves cho biết, chính quyền địa phương, bang hay Liên bang Mỹ có quyền thu hồi đất đai, tài sản tư nhân cho các mục đích công cộng, ngay cả khi chủ sở hữu không đồng ý, với điều kiện chính phủ phải đền bù công bằng.

Yếu tố quan trọng trong việc xác định quyền trưng thu đất của chính quyền là định nghĩa về “mục đích công cộng” là gì. Định nghĩa này khác nhau đôi chút ở từng bang, nhưng nhìn chung được xác định là các công trình như đường sá, trường học, tòa nhà cho thành phố, công viên, tái thiết khu nhà - khu vực đã xuống cấp nghiêm trọng.

“Mục đích công cộng” cũng được xác định là hoạt động phát triển kinh tế của tư nhân nhưng sử dụng quyền trưng thu để phát triển thương mại nhằm tạo ra nguồn thu thuế nhiều hơn cho chính quyền địa phương.

Tài sản tư nhân không bị tước đoạt vì mục đích chung nếu không được giải quyết thỏa đáng. Trước khi thu hồi đất của dân, cơ quan nhà nước sẽ liên hệ với chủ sở hữu để thông báo, sau đó chỉ định chuyên gia định giá để xác định “giá trị thị trường hợp lý” của tài sản.

Giá trị này sẽ được chính quyền đưa ra để thỏa thuận với người dân. Người dân không đồng ý với mức giá ấy sẽ có quyền thuê chuyên gia định giá riêng. Hiến pháp Mỹ quy định “giá trị thị trường hợp lý” là giá cao nhất mà ai đó có thể trả cho tài sản ấy nếu chủ tài sản muốn bán tài sản đó trên thị trường.

“Đa số trường hợp chính quyền và người dân có thể thỏa thuận về mức giá đền bù. Nếu không sẽ nhờ tòa án phán xét”, GS Caves nói. Trong trường hợp phải nhờ đến tòa án, các bên phải thực thi phán quyết và chính quyền được phép giải tỏa cưỡng chế theo phán quyết này.