Kênh Nhiêu Lộc - Thị Nghè là một dòng sông đẹp, thơ mộng vào bậc nhất của Sài Gòn những năm 60 của thế kỷ trước. Lúc đó, người dân sống quanh sông dùng nước để sinh hoạt, thuyền bè tấp nập…

Trong quá trình đô thị hóa, dân cư hai bên bờ kênh dần phát triển đông đúc, xây dựng chen lấn dọc bờ kênh, chăn nuôi súc vật và xả các loại nước thải vào dòng kênh, dần dần dòng kênh trở thành nỗi ám ảnh về sự ô nhiễm đối với người dân TP Hồ Chí Minh và du khách dù chỉ một lần đến dòng kênh này.

Từ năm 2003, với sự quyết tâm của Đảng bộ và chính quyền TP Hồ Chí Minh, với sự giúp đỡ của Ngân hàng thế giới (WB), cùng với sự đồng tình của nhân dân, thành phố đã di chuyển hàng nghìn hộ dân dọc hai bờ kênh định cư nơi khác, cải tạo và xây dựng bờ kênh, đồng thời mở rộng và nâng cấp tuyến đường Hoàng Sa và Trường Sa dọc bên bờ kênh. Sau hơn 10 năm, kênh Nhiêu Lộc - Thị Nghè dần dần sống lại, lấy lại lòng tin của nhân dân. Có thể nói đây là một công trình mang tính thế kỷ ghi dấu ấn muôn đời trong lòng người dân TP Hồ Chí Minh và nhân dân cả nước.

Để tiếp tục làm sạch nguồn nước thải từ kênh Nhiêu Lộc – Thị Nghè, TP Hồ Chí Minh tiếp tục đầu tư giai đoạn 2 bằng nguồn vốn vay của WB và đối ứng UBND thành phố để xây dựng một nhà máy xử lý nước thải, công suất 48.000m3/ngày đêm, sau khi xử lý nước sẽ đạt tiêu chuẩn A. Đây là một công trình xử lý nước thải cực lớn với công nghệ xử lý hiện đại của thế giới. Chắc chắn sẽ còn có những khó khăn trong quá trình đầu tư xây dựng, song với quyết tâm của Đảng bộ và chính quyền TP Hồ Chí Minh, công trình cũng sẽ sớm được đưa vào sử dụng theo tiến độ đã đề ra. Mặt khác, công trình này cũng sẽ rút được kinh nghiệm qua công tác lựa chọn nhà thầu, công tác thi công xây dựng.

Ông Châu Văn Thuận – Nguyên Giám đốc Ban quản lý dự án cho biết: “Thủ tục hành chính trong giai đoạn 2 đã được rút ngắn hơn giai đoạn 1, việc phê duyệt từng gói thầu phải trình Chính phủ chấp thuận, trong giai đoạn 2 công việc này giao cho chủ đầu tư”.

Ông Thuận cũng cho biết: “Công tác chọn thầu, một “điểm trừ” trong giai đoạn 1 cũng sẽ được khắc phục trong giai đoạn 2, nhà thầu giai đoạn 1 được chọn từ đấu thầu quốc tế, nhưng vì nhiều nguyên nhân đơn vị này không dồn hết lực để đẩy nhanh tiến độ thực hiện dự án. Sự chậm trễ của nhà thầu đã làm ảnh hưởng nhiều đến tiến độ thực hiện dự án, làm dự án “trễ hẹn” mấy năm so với kế hoạch. Trong giai đoạn 2 việc thi công ra sao, tập trung nhân lực như thế nào để đảm bảo tiến độ sẽ được cụ thể hóa trong hợp đồng; chậm thì phạt nặng”.

Nhà máy xử lý nước thải kênh Nhiêu Lộc – Thị Nghè với công suất 48.000m3/ngày đêm, mang tên XL-02. Hình thức: DBO (thiết kế - xây dựng – vận hành) được thực hiện đấu thầu cạnh tranh quốc tế, có sơ tuyển.

Cũng theo ông Phạm Châu Thuận: “Việc sơ tuyển và lựa chọn nhà thầu được tiến hành trong tháng 6/2014, đây là điều kiện tiên quyết để WB ký hiệp định cho Việt Nam vay tiền để thực hiện Dự án cải thiện môi trường khu vực Nhiêu Lộc – Thị Nghè giai đoạn 2. Dự kiến đúng lộ trình triển khai thì dự án sẽ hoàn thành vào năm 2018”. Chắc chắn đây không phải là ý kiến cá nhân của ông Thuận mà đây là chủ trương chỉ đạo của UBND thành phố.

Được biết, đầu tháng 8/2017, Ban quản lý dự án mới mở thầu và kết quả có 3 liên doanh nhà thầu nước ngoài có giá thấp hơn giá chào thầu. Hãy chưa nói đến việc chậm trễ gần 4 năm để thực hiện thủ tục này và trách nhiệm thuộc về ai? Nhưng chỉ riêng thời gian từ khi mở thầu đến nay đã hơn một năm mà Ban này chưa chọn được nhà thầu, có lẽ ông Giám đốc Ban quản lý dự án kế nhiệm Vương Hải Long phải trả lời nhân dân và chính quyền TP Hồ Chí Minh về việc này.

Theo thông tin thì Ban này đã hai lần trình nhà thầu là liên doanh Tập đoàn Samsung trúng thầu nhưng chưa được WB phê chuẩn, hiện giờ đang tiếp tục trình lần thứ ba. Vì sao vậy? Đành rằng Tập đoàn Samsung bỏ giá thầu thấp nhất so với 2 tập đoàn khác song sự chênh lệch cũng không nhiều. Mặt khác, đây là một công trình xử lý nước thải cực lớn với công nghệ hiện đại thì kinh nghiệm của nhà thầu có lẽ là một vấn đề lớn cần đặt ra trong việc lựa chọn.

Qua nghiên cứu văn bản của tổ hợp các Cty SUEZ - POSCO gửi cho WB đánh giá về năng lực của các nhà thầu tại gói XL-02 thuộc Dự án nhà máy nước thải Nhiêu Lộc - Thị Nghè, chúng tôi cho rằng những ý kiến đề xuất là có cơ sở khoa học và thực tế trên địa bàn TP Hồ Chí Minh.

Tổ hợp các Cty SUEZ – POSCO cho rằng: Tập đoàn Samsung không sở hữu bất kì một quy trình công nghệ xử lý nước thải nào mà Tập đoàn này đã chào hàng công nghệ “Bùn hạt” của NEREDA thông qua hợp đồng cấp bản quyền giữa Tập đoàn Samsung và NEREDA đã ký sau khi nộp hồ sơ dự thầu.

Công nghệ “Bùn hạt” của NEREDA được ứng dụng ở đô thị lần đầu tiên vào năm 2009 và các công thức định cỡ quy trình chưa được thừa nhận, chấp nhận trên quốc tế và ở mức phổ biến là công nghệ tiên tiến. Về mặt này, Mục VI – Đoạn 1 1.1.1 - Mục định kích cỡ quy trình của văn kiện đấu thầu quy định: “… Nếu không có công thức (phương trình) như vậy tồn tại và chỉ có kinh nghiệm từ các nhà máy hiện hữu có thể được xem là cơ sở của việc định kích cỡ, kinh nghiệm vận hành nhà máy ít nhất 3 năm trong nhà máy xử lý nước thải có quy mô tương tự, tiêu chuẩn xử lý tương tự và điều kiện khí hậu tương tự thì sẽ phải đưa ra và cung cấp dưới dạng các nhà máy tham chiếu, được xác nhận bởi khách hàng liên quan”. Ngoài ra mục giải thích chi tiết IMA số 179 đã quy định như sau: “Các điều kiện tương tự được định nghĩa là các điều kiện trong hồ sơ sơ tuyển lưu lượng tương tự có nơi tham chiếu lớn hơn hoặc bằng lưu lượng hàng ngày là 240.000m3/ngày…”.

Trên thực tế, liên doanh Tập đoàn Samsung cũng chưa đầu tư và vận hành một công trình xử lý nước thải nào trên thế giới có công suất tương tự hoặc lớn hơn 24.000m3/ngày, mà tổ hợp các Cty SUEZ – POSCO đã dẫn chiếu trong văn bản.

Năng lực và kinh nghiệm nhà thầu phải là một điều kiện tiên quyết để lựa chọn trúng thầu. Nếu các vấn đề nêu trên do tổ hợp các Cty SUEZ – POSCO đã dẫn chứng là đúng thì Tập đoàn nhà thầu Samsung phải bị loại.

Liệu ông Giám đốc Ban quản lý dự án Vương Hải Long có nghiên cứu văn bản của tổ hợp các Cty SUEZ – POSCO gửi WB hoặc có trình UBND TP Hồ Chí Minh không, mà vẫn tiếp tục trình hồ sơ trúng thầu cho Tập đoàn Samsung?

Dư luận cho rằng việc làm của ông Giám đốc Ban quản lý dự án là thiếu minh bạch, không đảm bảo các yêu cầu kỹ thuật về xử lý nước thải đối với công trình này. Nếu ý kiến và các dự báo của tổ hợp các Cty SUEZ – POSCO là đúng thì thiệt hại đối với dự án này sẽ là đáng kể, liệu ông Giám đốc Ban quản lý dự án có gánh nổi? Trong khi thực hiện một vài gói thầu trong nước bản thân ông Giám đốc Ban quản lý dự án đã có những dấu hiệu vi phạm pháp luật trong việc lựa chọn nhà thầu.

Qua nghiên cứu các tài liệu liên quan đến công trình này, chúng tôi cho rằng UBND TP Hồ Chí Minh và các ngành chức năng cần vào cuộc để làm rõ những vấn đề mà tổ hợp các Cty SUEZ – POSCO đã nêu trong công văn để tìm được một nhà thầu đủ điều kiện năng lực, lựa chọn một cách công khai minh bạch, tránh các vấn đề đáng tiếc có thể xảy ra.