Đến lúc phải bàn về tính nhân văn của chung cư, với ý nghĩa một chốn gắn bó của những người đô thị.

Lạc lối trong các khu đô thị mới với những chung cư giống nhau là cảm nhận chung.

Vô danh tính

Một làng xưa thường có vài thôn. Đình, chùa, đền, miếu của làng phân tán trong các thôn. Các công trình này ngoài giá trị sử dụng, còn giúp định dạng hay định danh mỗi thôn, xóm (xóm Chùa, xóm Đình...). Chúng góp phần làm nên ký ức, cũng là tình yêu quê hương cho mỗi người Việt. Đấy là chuyện cũ ở mỗi làng Bắc Bộ với 3.000-4.000 người, mỗi thôn chừng 1.000 người.

Nay mỗi chung cư cao tầng (9 tầng trở lên) gần 200 hộ, khoảng 1.000 người - dân số tương đương với một thôn. Vậy lấy gì để định danh cho mỗi "tòa thôn dân chung cư ấy"? Cuộc sống luôn đi trước "rùa hành chính", các chủ đầu tư xây khu đô thị (chẳng cần đợi chính quyền) đã đặt tên cho những đơn vị chung cư theo dự án xây dựng. Và thế là (một cách nghiễm nhiên), những CT1, CT2, CT3… (viết tắt cao tầng số 1, cao tầng số 2...) hoặc NƠ4, NƠ5, NƠ6 (viết tắt nhà ở số 4, nhà ở số 5...) ra đời. Người dân phải chấp nhận cách người ta gọi chốn ở của mình như vậy. Và trú quán của mỗi công dân "thôn chung cư” sẽ là CTI, CT2 hoặc NƠ4, NƠ5, v.v... kèm số tầng, phòng. Nó có thể tiện cho việc kiểm soát hành chính (gần với cách đánh số, kiểm kê đồ vật...), nhưng chắc chắn khá ít "tính người".

Vô định dạng

Định danh đã như vậy, còn định dạng? Thưa, cũng chẳng khác là bao - nghĩa là do xây hàng loạt, do tiết kiệm đất, do tiết kiệm đủ loại chi phí thiết kế, xây dựng... để hạ giá thành - thì hình hài các "chung cư" phải na ná giống nhau. Đương nhiên, chủ đầu tư cũng gia tăng những tiện ích (cái người ta gọi cao cấp hay thấp cấp), như diện tích căn hộ, vật liệu hoàn thiện, trang bị nội thất (những thứ trong nghề buôn gọi là "làm hàng" để tính vào giá bán)... Nhưng rốt cuộc, vẫn phải phân biệt chúng bằng định danh là chính.

Hãy khoan nói những yếu tố định danh khác, như CT4 gần nhà mẫu giáo, CT5 cạnh vườn hoa, NƠ2 bên cạnh siêu thị..., thì tự thân nghệ thuật kiến trúc mỗi tòa chung cư nói chung không tham gia gì sất. Các cuộc điều tra "bỏ túi" của chúng tôi cho kết quả khá buồn, hầu hết người sử dụng chung cư không nhận biết được sự khác biệt giữa tòa chung cư họ ở với các tòa liên kế trong cùng một khu đô thị. Chúng không có dấu ấn, không gợi cảm, chẳng tạo sự quan tâm chung về thị giác. Với họ, chúng gần như một "chuồng ở" nếu có thể nói vậy, không thể "chuẩn bị" cho tình yêu của con người với nơi cư trú.

Việc định danh, định dạng cho các toà chung cư cao tầng ở các đô thị hiện đại trên thế giới từ lâu đã được nghiên cứu và thực hiện thành công. Chúng ta đang, sắp qua thời kỳ "đói ăn gì cũng ngon - ở thế nào cũng xong". Tức là phải đối diện với văn hóa ở, trong đó có việc khắng định "thương hiệu” tại mỗi đơn vị ở - mà sự định danh, định dạng chung cư cao tầng là các thành tố không thể thiếu. Điều này không chỉ vì người sử dụng (khách hàng mua căn hộ chung cư) mà cả thương hiệu của các chủ đầu tư. Tôi tin những chủ đầu tư có tâm nhìn văn hóa cũng sẽ nghĩ vậy.