Hà Nội trong những năm gần đây thực hiện giải phóng mặt bằng ở mức độ cao, đi kèm là chính sách xây dựng nhà tái định cho các hộ có diện tích đất thu hồi.

Song, có một thực tế là trong khi Nhà nước xây dựng quỹ nhà tái định cư còn khó khăn về việc hạch toán đầy đủ chi phí, thì không phải hộ dân nào cũng có nhu cầu ở nhà tái định cư. Điều này chưa tạo được sự gắn kết của chính quyền quận, huyện với nhân dân phải tái định cư trên địa bàn và không đáp ứng yêu cầu về nhà ở tái định cư của các dự án.

Hiện, thành phố đang triển khai giải phóng mặt bằng 1.742 dự án với tổng diện tích 7.091 ha. Trong 9 tháng đầu năm 2017 đã phê duyệt 18.449 phương án với tổng số tiền là 8.970 tỷ đồng và 590 trường hợp tái định cư. Trong giai đoạn tới, Hà Nội đặt mục tiêu hoàn thành giải phóng mặt bằng khoảng 2.700 dự án, liên quan tới trên 80.000 hộ dân, trong đó cần bố trí tái định cư cho hơn 19.000 hộ.

Điều này cho thấy nhu cầu về quỹ nhà tái định cư ở Hà Nội khá lớn nhưng tình trạng người dân bỏ trống nhà tái định cư, không về ở vẫn tái diễn, gây lãng phí rất lớn.

Qua các đợt giám sát về quỹ nhà tái định cư tại Hà Nội, Ban Kinh tế - Ngân sách (HĐND thành phố Hà Nội) đã chỉ rõ những tồn tại, bất cập trong đầu tư, quản lý sử dụng quỹ nhà này.

Phó Trưởng Ban Kinh tế - Ngân sách (HĐND thành phố Hà Nội) Phạm Thị Thanh Mai cho biết, thời gian qua, Hà Nội thực hiện bán nhà tái định cư theo giá thấp hơn giá thị trường (do giá đền bù giải phóng mặt bằng chưa xác định sát giá thị trường). Cách làm này của Hà Nội đã khuyến khích người dân tìm mọi cách để được nhận nhà tái định cư cho dù không thực sự có nhu cầu về nhà ở. Nhiều người nhận nhà với mục đích để bán lấy chênh lệch rồi đi mua nhà chỗ khác để ở (do chất lượng nhà tái định cư thấp, vị trí không phù hợp...) gây căng thẳng trong chuẩn bị quỹ nhà tái định cư của thành phố, gây lãng phí xã hội.

Để khắc phục tình trạng trên, Ban Kinh tế - Ngân sách (HĐND thành phố Hà Nội) đã đề xuất, kiến nghị Thành ủy, HĐND, UBND thành phố nên áp dụng, chỉ đạo thực hiện việc xác định giá đền bù khi Nhà nước thu hồi đất và giá thu tiền sử dụng đất, giá bán nhà tái định cư sát giá thị trường trong điều kiện bình thường (tính “đầu vào” cân đối với “đầu ra”) nhằm tạo đồng thuận của nhân dân trong giải phóng mặt bằng, giảm bớt nhu cầu tái định cư ảo, giảm áp lực cho việc chuẩn bị quỹ nhà ở, đất ở tái định cư.

UBND thành phố cũng xem xét phân cấp mạnh hơn cho UBND các quận, huyện, thị xã chủ động lập và thực hiện các dự án xây dựng hạ tầng kỹ thuật khu tái định cư (đền bù bằng đất ở), chuẩn bị quỹ nhà tái định cư trên địa bàn bằng việc xây dựng các khu tái định cư hoặc mua từ các dự án thương mại. Đặc biệt, phân cấp cho các địa phương quyết định giá bán nhà tái định cư theo giá thị trường tại thời điểm giao nhà phù hợp địa bàn từng quận, huyện. Đối với những quận nội thành không có quỹ đất để bố trí tái định cư, báo cáo UBND thành phố để bố trí địa điểm phù hợp. Đồng thời, yêu cầu các doanh nghiệp kinh doanh nhà ở thương mại đăng ký thông tin để các chủ đầu tư, các cơ quan có thẩm quyền có thể giới thiệu cho người bị thu hồi đất mua trực tiếp của doanh nghiệp theo cơ chế tự thỏa thuận.

Mới đây, UBND thành phố Hà Nội đã có báo cáo gửi Thủ tướng Chính phủ xin chấp thuận cơ chế đặt hàng xây dựng nhà ở thương mại để tạo lập quỹ nhà ở tái định cư. Cụ thể, thành phố đề nghị Chính phủ cho phép áp dụng hình thức thu hồi đất, giao đất theo quy định của Luật Đất đai và lựa chọn nhà đầu tư đủ năng lực thực hiện dự án, không thông qua đấu thầu, đấu giá...

Tiền sử dụng đất được xác định tại thời điểm giao đất theo quy định nhưng tiền sử dụng đất được nộp vào thời điểm nhà đầu tư bán căn hộ tái định cư theo quyết định của UBND thành phố cho các hộ dân. Theo đó, nhà đầu tư sẽ được hưởng 10% lợi nhuận định mức (không bao gồm lãi suất tiền vay) để thực hiện dự án tương tự định mức phát triển nhà ở xã hội.

Theo kế hoạch, thành phố sẽ đầu tư khoảng 22.300 căn hộ nhà ở thương mại phục vụ tái định cư theo cơ chế đặt hàng (kinh phí dự toán khoảng 55.000 tỷ đồng), đảm bảo đáp ứng đủ nhu cầu nhà ở tái định cư phục vụ các dự án trong giai đoạn 2018 - 2020 và các năm tiếp theo. Nếu thực hiện theo phương án đầu tư nêu trên, thành phố chỉ bố trí vốn để giải phóng mặt bằng tạo quỹ đất, không phải bố trí ngân sách để xây dựng công trình, doanh nghiệp giải quyết được việc làm, có thu nhập và tham gia vào quản lý, vận hành nhà ở tái định cư, người dân được hưởng chất lượng và dịch vụ theo cơ chế nhà ở thương mại.