Dự án ăn theo hạ tầng là câu chuyện không có gì mới mẻ. Tuy nhiên, trong bối cảnh TP.HCM đang thiếu vốn trầm trọng cho các dự án đang triển khai, thì việc chạy theo những dự án hạ tầng còn trên giấy, đang tiềm ẩn nhiều rủi ro cho nhà đầu tư.

Vốn cho hạ tầng ngày càng khó khăn

Theo TS.Đinh Thế Hiển, hiện tại nhiều dự án hạ tầng đang triển khai tại TP.HCM rơi vào tình trạng “căng thẳng” về vốn. Không ít dự án có khả năng thi công chậm hoặc ngưng thi công.

“Việc chậm vốn trong triển khai các dự án hạ tầng là điều dễ hiểu, do quy trình giải ngân phải trải qua nhiều thủ tục, từ thiết kế được duyệt, rồi qua bộ phận giải ngân, mà cái này từ xưa đến giờ chúng ta làm rất yếu kém. Nguyên nhân là khâu thủ tục phức tạp quá nên việc triển khai và hoàn tất thủ tục kéo dài.

Một dự án khi thực hiện phải kéo thời gian rất dài, nên mới có chuyện cuối năm TP làm đường làm sá. Cái này đáng lẽ phải thực hiện trong năm nhưng cuối năm mới bắt đầu bỏ vốn, rồi đi giải ngân, xây dựng. Hiện tại, chúng ta chưa có cải tiến đáng kể trong khâu thủ tục nên giải ngân chậm.

Còn một số trường hợp giải ngân thiếu, như trường hợp của tuyến Metro số 1. Nguyên nhân là do dự án đội vốn. Ngân sách chỉ phân bổ một số tiền dựa trên nguyên tắc cân bằng. Một dự án lớn như metro thì đội vốn rất lớn. Do đó, ngân sách chưa cân bằng kịp, nguồn bố trí cho dự án không kịp. Thành ra, dự án có nguy cơ thi công chậm để chờ vốn.

Việc triển khai các dự án hạ tầng quan trọng là phải dựa vào năng lực ngân sách và tính tất yếu. Ngân sách của TP.HCM hiện nay chắn chắn có hạn, do TP phải điều tiết cho Trung ương thêm 5%, mà Trung ương lại đang gặp vấn đề về cân đối ngân sách. Vốn bố trí cho các dự án hạ tầng sẽ có hạn và ngày càng khó khăn hơn nữa”, ông nhận định.

TS.Đinh Thế Hiển cho biết xét về hạ tầng luôn xảy ra tình trạng chênh lệch giữa vốn trong quá trình lập dự án và thực hiện. Hiện tại, chưa có giải pháp nào khả thi để khắc phục chênh lệch này.

Nguyên nhân là do quá trình lập dự án đến triển khai giải ngân kéo dài thời gian làm cho vốn trên thực tế tăng. Chưa kể, năng lực quản lý dự án của TP còn yếu kém. “Khó khăn đó làm cho vốn bố trí của dự án sẽ không đáp ứng được vốn triển khai và có thể ngưng trệ do thiếu vốn khiến cho dự án đó vừa kéo dài vừa tăng lãng phí. Chúng ta có vốn làm một lèo thì khác. Cái này vẫn có thể lặp lại trong nhiều dự án khác”.

Thận trọng khi đầu tư ăn theo hạ tầng

Nói về các dự án được ưu tiên thực hiện trong tình trạng TP.HCM “đói vốn”, TS Đinh Thế Hiển cho rằng, sẽ phải dựa trên nguyên tắc, dự án nào có tính lan tỏa chung, phục vụ cho sản xuất kinh doanh sẽ được ưu tiên. Ví dụ như việc mở rộng đường Quốc lộ 1 để lưu thông hàng hóa; mở rộng cảng do đường đang bị ùn tắc hoặc cảng vượt công suất… Còn những dự án mang tính giao thông, mở rộng khu đô thị mới như Cần Giờ, cầu qua đảo Kim Cương thì phải xếp vào cuối cùng.

“Chúng ta không thể nào có vốn để làm đủ tất cả các dự án. Đây là điều chắc chắn. Vì vậy, những dự án nào mà qua việc mở rộng đó làm tăng nguồn thu thì nên thực hiện theo hình thức BOT hay công tư. Trong đó, vốn chủ yếu từ các công ty tư nhân chấp nhận làm. Còn những dự án tư nhân ứng tiền ra làm liên quan đến bất động sản như mở đường ở Tân Cảng, cái đó thực chất vẫn là TP thiếu nợ, vì vậy không nên ưu tiên, dù là tư nhân ứng tiền.

Với những người ăn theo hạ tầng, đầu tư những khu vực nào sau này hạ tầng tốt mà giá đất lên là hợp lý, không có vấn đề gì. Vấn đề là việc đầu tư dùng vốn dài hạn của mình hay là lướt sóng với vốn vay.

Nếu chúng ta thấy vùng đó đón đầu quy hoạch để nhảy vào mua nhưng nguồn vốn đó không phải là vốn dài hạn mà là vốn vay thì nguy cơ đối đầu với rủi ro rất cao. Nếu dự án hạ tầng đó không triển khai thì hoàn toàn mất vốn trong vài ba năm.

Thực tế một dự án hạ tầng không thể triển khai hay triển khai chậm trong vòng 5-7 năm là chuyện bình thường, chỉ cần một dự án mà vay vốn 50% trong 3 - 4 năm thì gần như khả năng đóng lãi bằng với vốn bỏ ra ban đầu”, ông nói thêm.