Các tổ chức tín dụng yếu kém đang tiến gần đến cơ hội được vay vốn đặc biệt với lãi suất 0% để đẩy nhanh lộ trình phục hồi trong bối cảnh ngành ngân hàng đang có sự cải thiện đáng kể về kinh doanh và xử lý nợ xấu.

Những điều khoản đáng chú ý

Ngày 26/1/2018, Ngân hàng Nhà nước (NHNN) ban hành Thông tư số 01/2018/TT-NHNN quy định về cho vay đặc biệt với tổ chức tín dụng được kiểm soát đặc biệt, có hiệu lực từ ngày 29/1/2018. Đây là một phần trong số các giải pháp hỗ trợ những ngân hàng đang trong lộ trình tái cơ cấu.

Thông tư số 01 có một số nội dung đáng chú ý về việc cho vay đặc biệt đối với những ngân hàng này. Đầu tiên, bên cho vay đặc biệt không chỉ là từ NHNN mà còn là cơ quan Bảo hiểm Tiền gửi Việt Nam, Ngân hàng Hợp tác xã Việt Nam (Co-op Bank) và các tổ chức tín dụng khác. Các trường hợp cho vay đặc biệt bao gồm để hỗ trợ thanh khoản khi tổ chức tín dụng có nguy cơ mất khả năng chi trả hoặc lâm vào tình trạng mất khả năng chi trả, hoặc để hỗ trợ phục hồi theo phương án phục hồi đã được phê duyệt đối với các tổ chức tín dụng, công ty tài chính, tổ chức tài chính cũng như đối với ngân hàng thương mại (NHTM) theo phương án chuyển giao bắt buộc hoặc đã được mua bắt buộc.

Đối với các tổ chức tín dụng được đặt vào tình trạng kiểm soát đặc biệt thì các khoản cho vay tái cấp vốn trước đó sẽ được chuyển thành khoản cho vay đặc biệt, giúp tổ chức tín dụng giảm chi phí vay vốn, do các khoản vay tái cấp vốn với lãi suất theo quy định hiện nay là 6,25% có thể được giảm về mức ưu đãi 0% khi chuyển thành khoản cho vay đặc biệt. Thời hạn cho vay đặc biệt tối đa là 2 năm, bằng với thời gian kiểm soát đặc biệt.

Tuy nhiên, trong trường hợp tổ chức tín dụng bị gia hạn kiểm soát đặc biệt, hay phương án phục hồi chưa được phê duyệt hoặc có sự thay đổi, cũng như chưa thể hoàn trả khi đến hạn cũng có thể xin gia hạn thời gian vay, với thời gian gia hạn mỗi lần tối đa 2 năm.

Mức lãi suất đối với khoản cho vay đặc biệt của NHNN là tương đương với lãi suất tái cấp vốn công bố trong từng thời kỳ, còn đối với các khoản cho vay từ Bảo hiểm Tiền gửi, Co-op Bank hay tổ chức tín dụng khác sẽ theo thỏa thuận, tuy nhiên với các trường hợp cho vay để hỗ trợ tổ chức tín dụng phục hồi thì mức lãi suất ưu đãi có thể xuống 0%.

Đáng lưu ý là khi khoản vay đến hạn hoặc tổ chức tín dụng giải thể, phá sản thì các khoản vay đặc biệt được ưu tiên hoàn trả trước các khoản nợ khác, kể cả các khoản nợ có tài sản bảo đảm của tổ chức tín dụng. Có thể thấy dù các khoản cho vay đặc biệt là tín chấp nhưng mức độ ưu tiên chi trả sẽ là cao nhất, nhằm đảm bảo nguồn vốn của Nhà nước.

Ảnh hưởng là gì?

Thông tư 01 được xem là hiện thực hóa việc hướng dẫn Điều 146 về thẩm quyền quyết định cơ cấu lại tổ chức tín dụng được kiểm soát đặc biệt của Luật Sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Các tổ chức tín dụng năm 2017, theo đó Thủ tướng Chính phủ quyết định việc cho vay đặc biệt của NHNN với lãi suất ưu đãi đến mức 0% đối với tổ chức tín dụng được kiểm soát đặc biệt.

Trước đây cũng đã có Thông tư 06/2012/TT-NHNN được NHNN ban hành vào tháng 3/2012 quy định về cho vay đặc biệt của tổ chức tín dụng, tuy nhiên quy định của thông tư này chỉ cho vay đối với các tổ chức tín dụng lâm vào tình trạng mất khả năng chi trả, đe dọa sự ổn định của hệ thống tổ chức tín dụng hoặc được đặt vào tình trạng kiểm soát đặc biệt, chứ không bao hàm cho vay để hỗ trợ phục hồi. Mức lãi suất cho vay theo quy định cũ cũng theo mức lãi suất tái cấp vốn hoặc do NHNN chỉ định trong từng trường hợp cụ thể, chứ không nói rõ có thể ưu đãi đến mức 0%.

Có thể thấy quy định mới đã thay đổi, bổ sung rất nhiều điều khoản, mở rộng đối tượng cho vay và được vay, mà quan trọng nhất là quy định cho vay để hỗ trợ phục hồi với lãi suất 0%. Điều này sẽ giúp tổ chức tín dụng đẩy nhanh lộ trình phục hồi theo phương án được phê duyệt.

Đáng lưu ý là đối với các khoản vay đặc biệt để hỗ trợ thanh khoản thì tổ chức tín dụng chỉ được sử dụng để chi trả tiền gửi cho người gửi tiền. Đây có thể xem là biện pháp bảo đảm của NHNN cho tổ chức tín dụng được kiểm soát đặc biệt, nhằm giúp khách hàng yên tâm hơn khi giao dịch với những ngân hàng bị kiểm soát đặc biệt vì có NHNN đứng sau làm người cho vay cuối cùng với mức lãi suất ưu đãi.

Như vậy, đối với các khoản vay đặc biệt để hỗ trợ phục hồi thì được hiểu tổ chức tín dụng có thể được sử dụng kinh doanh hay cho vay lại. Với lãi suất ưu đãi có thể xuống mức 0%, các tổ chức tín dụng được vay sẽ có cơ hội cho vay với biên độ lãi suất cao, từ đó cải thiện lợi nhuận, tiến đến xóa lỗ dần và đẩy nhanh lộ trình phục hồi theo phương án đã được phê duyệt.

Những quy định mới này cũng có thể khuyến khích các tổ chức tín dụng khác mua lại, nhận chuyển giao, hỗ trợ các tổ chức tín dụng yếu kém khi nhận thấy khả năng phục hồi sẽ nhanh hơn với những ưu đãi tiếp cận vốn giá rẻ. Tuy nhiên, các tổ chức cho vay cũng phải xác định những chi phí cơ hội khi cho vay lại với lãi suất ưu đãi 0%.

Điều cần quan tâm nữa là nguồn cho vay có thể lấy từ đâu. Giả định với trường hợp của NHNN có thể sử dụng phần tiền gửi dự trữ bắt buộc để đem cho vay 0%, thì lãi suất cho khoản tiền này hiện tại cũng đã ở mức 1,2%. Còn như Bảo hiểm Tiền gửi đem cho vay thì thực tế lượng tiền này có thể đem gửi tại các ngân hàng khác cũng có lãi suất cao hơn nhiều.

Tuy nhiên, trong bối cảnh hiện nay không chỉ đơn thuần xét về mặt lợi ích kinh tế. Với những tổ chức quản lý có các nhiệm vụ chính trị như NHNN hay Bảo hiểm Tiền gửi thì ổn định hệ thống ngân hàng là mục tiêu hàng đầu, theo đó việc hỗ trợ từng tổ chức tín dụng trong hệ thống có sự ổn định là nhiệm vụ quan trọng hơn rất nhiều khi xét đến những lợi ích kinh tế khác. Vì cơ bản hầu như cả nền kinh tế phụ thuộc rất lớn vào ngân hàng, do đó nếu hệ thống ngân hàng bị đe dọa thì nền kinh tế khó có thể tránh khỏi sự đổ vỡ.