Hàng loạt các dự án xây dựng tại Hà Nội theo phương thức hợp đồng BT (xây dựng và chuyển giao) đang "đi lùi”, do chủ đầu tư khó khăn về tài chính. Miếng bánh ngon nghẻ cách đây dăm năm bỗng chốc trở thành "trái đắng” khi tình hình bất động sản ngày một thêm xấu. Bản chất "đổi đất lấy hạ tầng” lộ rõ tính hai mặt của thế thời.

Cần hiểu đúng dự án theo phương thức BT có nghĩa chủ đầu tư bỏ tiền xây dựng các công trình của thành phố (TP). Đổi lại TP phải dành cho chủ đầu tư những lợi thế hoặc về đất, hoặc về công trình tương ứng, để thực hiện kinh doanh thu hồi vốn.

Trên cơ bản, cách "chia lửa” này cho ngân sách TP trong bối cảnh tình hình kinh tế khó khăn trước đây là phương án hiệu quả. Tuy nhiên về lâu dài (ở đây thường là vì lợi ích kinh tế) sự "chiếm hữu” về đất đai, về những hợp đồng kinh tế béo bở khác sẽ khiến thành phố sẽ trở nên khó khăn, thậm chí thâm hụt ngân sách để giải quyết những hậu quả tồn tại, khi tình hình kinh tế không theo ý muốn.

Theo báo cáo của Sở Kế hoạch và Đầu tư Hà Nội, tính đến đầu năm 2013, trên địa bàn thành phố có 63 dự án BT được triển khai. Điều này tương ứng với 63 chủ đầu tư và 63 khoản "đổi dự án lấy hạ tầng” khác. Song kết quả hiện nay ra sao? Theo báo cáo, đến thời điểm này chỉ vỏn vẹn 5 dự án hoàn thành và đưa vào sử dụng là Cung Trí thức, Bảo tàng Hà Nội, Đường trục phía Bắc Hà Đông, Đường Lê Văn Lương kéo dài và Nhà máy Xử lý nước thải Yên Sở. Còn lại 58 dự án đang gặp "vấn đề”, thực hiện cầm chừng hoặc đứng im tại chỗ. Nguyên nhân chủ yếu do quỹ đất đối ứng bị ảnh hưởng (tình hình bất động sản đóng băng), năng lực chủ đầu tư yếu kém hoặc do không còn đủ lực về tài chính. GS Đặng Hùng Võ - nguyên Thứ trưởng Bộ TN&MT cho rằng, sự dễ dãi trong việc phê duyệt các dự án theo phương thức BT của không chỉ TP Hà Nội trước đây sẽ biến hiện tại và tương lai phải gánh chịu những hậu quả nghiêm trọng về lãng phí đất đai, tiền bạc của nhân dân. Khi bất động sản (BĐS) tăng mạnh, việc "giành đất” tốt nhất là đầu tư các dự án BT của thành phố. Đổi lại, khi BĐS tụt dốc, giá trị đất đai đóng băng, chủ đầu tư chắc chắn mất khả năng thực hiện dự án. Công trình vì thế không thực hiện. Hàng trăm nghìn m2 đất lãng phí. Sự công bằng đối với những người dân bị thu hồi đất sẽ ra sao, khi họ, vì lợi ích chung của TP mà phải rời bỏ đất đai của mình.

GS Đặng Hùng Võ dẫn chứng, từ năm 2010, kiểm đếm lại các dự án theo phương thức BT của thành phố đã được chấp thuận đầu tư, chỉ thấy toàn nghìn tỷ đồng. Cụ thể, dự án vành đai IV dài khoảng 43km từ cầu Mễ Sở, huyện Thường Tín đến huyện Hoài Đức lên tới 38.000 tỷ đồng. Dự án QL6, đoạn Ba La - Xuân Mai với tổng mức đầu tư 4.300 tỷ đồng. Dự án hầm chui qua sông Hồng có mức đầu tư 10.000 tỷ đồng. Dự án cầu Tứ Liên và đường dẫn đến QL 5 kéo dài với tổng mức đầu tư trên 10.500 tỷ đồng. Dự án cải tạo đường 70 Hà Đông - Văn Điển với tổng mức đầu tư 1.498 tỷ đồng… Tất nhiên, tương ứng với các dự án là những lô đất trị giá hàng nghìn tỷ đồng được "mời chào” như đất khu vực phòng không không quân, đất sư đoàn 361 (Bộ Quốc phòng), đất vành đai chân cầu Vĩnh Tuy, đất Xuân Phương, đất Tứ Liên… "Công trình chưa thấy đâu, đất đai đã bị thu hồi. Những thương thảo về hợp đồng BT  nếu cứ tính giá trị hợp đồng để lấy đất chẳng khác nào là sự tham nhũng”, GS Võ nhấn mạnh.

Đi tìm nhà đầu tư có năng lực, vì lợi ích chung của cộng đồng đang là bài toán "rất khó” đối với không chỉ TP Hà Nội. Những gánh nặng về "trái đắng” do hợp đồng theo hình thức BT đưa lại đang chồng chất. Có lẽ, sự quyết liệt gọt bỏ những chủ đầu tư yếu kém đang là giải pháp cấp bách nhất, cho dù thiệt hại là hiện hữu.