Mâm ngũ quả có ý nghĩa thể hiện đạo lý uống nước nhớ nguồn và sự thành kính với tổ tiên trong dịp Tết. Vì vậy, mâm ngũ quả là một phần không thể thiếu trong ngày Tết.

Mâm ngũ quả thường gồm 5 loại khác nhau, mỗi loại tượng trưng cho một ước nguyện của gia chủ thông qua tên gọi và màu sắc khác nhau như chuối xanh, bưởi vàng, hồng đỏ, lê trắng, quýt da cam. Ngoài ra, "ngũ" còn thể hiện ước muốn của người Việt đạt được ngũ phúc lâm môn: Phú (giàu có), Quý (sang trọng), Thọ (sống lâu), Khang (khỏe mạnh), Ninh (bình yên).

Mỗi loại quả trên mâm ngũ quả đều có ý nghĩa riêng theo mong muốn, ước nguyện của gia chủ. Ví như quả chuối tượng trưng cho con cháu sum vầy, quây quần, đầm ấm, hứng lấy may mắn, bao bọc và chở che; phật thủ hàm ý bàn tay phật che chở cho cả gia đình; bưởi là mong muốn an khang, thịnh vượng; cam, quýt tượng trưng cho sự thành đạt; lựu nhiều hạt, tượng trưng cho con đàn cháu đống; đào thể hiện sự thăng tiến; dưa hấu căng tròn, mát lành, hứa hẹn sự ngọt ngào, may mắn…

Mâm ngũ quả 3 miền Bắc - Trung - Nam

Do khác biệt về phong tục, quan niệm mà cách bày mâm ngũ quả từng vùng miền cũng khác nhau. Người miền Bắc thường bày mâm ngũ quả theo thuyết Ngũ hành, vì vậy, mâm ngũ quả cũng phải phối theo 5 màu: Kim màu trắng, Mộc màu xanh, Thủy màu đen, Hỏa màu đỏ, Thổ màu vàng.

Cách trình bày truyền thống thường gặp là nải chuối đặt ở dưới cùng để đỡ lấy toàn bộ những loại quả khác. Trên đó có thể là quả bưởi hoặc quả phật thủ có màu vàng để mong phú phú tài lộc, sự may mắn và bình an. Những quả nhỏ hơn như cam, quất… sẽ xếp xen kẽ xung quanh để mong muốn một năm mới ấm no và sung túc.

Người miền Nam bày mâm ngũ quả với mong muốn "Cầu sung vừa đủ xài". Cách đọc chại âm hay đơn tiết hóa một số từ sẽ được hiểu như cầu (mãng cầu: thỏa mãn trong sự cầu xin) - sung (sung: chỉ sự sung túc, sung mãn) - vừa (đọc chệch âm là dừa: quả dừa) - đủ (đơn tiết hóa của đu đủ) và xài (là cách đọc chệch của âm xoài). Ngoài ra, còn có thêm quả thơm (dứa) với mong muốn con cháu đầy nhà và một cặp dưa hấu xanh vỏ đỏ lòng để cầu may mắn.

Khác với mâm ngũ quả miền Bắc, Nam, mâm ngũ quả miền Trung có nét tinh tế riêng xứ của Huế nhưng không thể thiếu nải chuối ngự (chuối cau) quả nhỏ mà thơm.


Lưu ý khi chọn và bày mâm ngũ quả

Nhiều người thường có thói quen mua quả sớm để bày trí mâm ngũ quả. Tuy nhiên, nếu mua phải những quả chín ép sẽ rất nhanh hỏng. Hơn nữa, mâm ngũ quả thường được để sau 30 Tết vài ngày, vì vậy gia chủ không nên mua và bày mâm ngũ quả quá sớm.

- Đối với chuối, các gia chủ chỉ nên chọn nải còn tươi, trái xanh già nhưng chưa chín. Quả chuối có dáng hơi cong, số lượng quả từ 12 - 16 quả.

- Với các loại quả khác như đu đủ, hồng, xoài… nên chọn quả ương về bày để không bị thối. Ngoài ra cần xem xét kỹ độ tươi ở cuống (chọn quả còn nguyên cuống lá), không có vết dập.

- Không nên rửa quả trước khi đặt lên bàn thờ bởi việc này sẽ làm quả sớm bị héo hoặc thối nếu có chỗ đọng nước, tốt nhất chỉ nên dùng khăn ẩm lau sạch quả là được.

Đa phần mọi người thường bày mâm ngũ quả với các loại quả có màu sắc theo thuyết ngũ hành. Song theo cổ truyền, thuyết Ngũ hành không phải quan niệm trên bàn thờ và không có ý nghĩa thực tiễn trong tâm linh. Vì vậy, gia chủ vẫn có thể bày thêm những loại quả khác theo nghĩa riêng, thể hiện mong muốn của mình.