Hình thức đấu thầu nhằm tiết giảm chi phí, tăng tính cạnh tranh trong hoạt động xây dựng hiện đang bộc lộ hàng loạt bất cập, thậm chí tiêu cực, xuất phát từ chính những "kẽ hở" của luật.

Chọn "nhầm" nhà thầu

Trao đổi với Thanh Niên, ông Phan Phùng Sanh - Phó chủ tịch thường trực Hội Khoa học kỹ thuật xây dựng TP.HCM - đánh giá, hoạt động đấu thầu trong xây dựng còn nặng tính hình thức, chưa chọn lọc được nhà thầu có năng lực thực sự. Theo ông Sanh, hiện trên địa bàn TP.HCM có hơn 25.000 doanh nghiệp (DN) hoạt động trong lĩnh vực xây dựng, năng lực của các DN này cũng "thượng vàng, hạ cám". Trong khi đó, hoạt động đấu thầu đặt các DN ngang hàng nhau, còn chủ đầu tư nhiều khi không đủ khả năng thẩm định, dẫn đến chọn "nhầm" nhà thầu.

Ông Nguyễn Văn Hiệp - Phó giám đốc Sở Xây dựng - thì cho rằng "Không thể chỉ theo học một khóa học 3 ngày (và thực tế còn ít hơn) là được cấp chứng chỉ và được làm tư vấn đấu thầu cho tất cả các gói thầu với quy mô và mức độ phức tạp khác nhau. Tư vấn kém thì làm sao chọn được nhà thầu có năng lực?".

Một "kẽ hở" khác là hiện nay, giá bỏ thầu được coi là yếu tố "chốt" để chọn nhà thầu, tức bỏ giá thầu càng thấp càng dễ trúng thầu mà không quy định giá sàn như các nước khác. Điều này dẫn đến nhiều DN cố tình bỏ giá thật thấp, rồi sau đó tìm cách hạ chất lượng công trình hoặc "vẽ" ra nhiều khoản chi phí phát sinh. Có thể lấy ví dụ trường hợp nhà thầu Trung Quốc TMEC CHEC 3 thi công gói thầu số 7 dự án Vệ sinh môi trường TP.HCM. Tại thời điểm đấu thầu vào năm 2002, nhà thầu này đã bỏ giá thấp hơn giá dự toán đến 20%.

Đây là một cái giá vô lý, khó đảm bảo được chất lượng công trình cũng như tiến độ thi công. Chính tư vấn giám sát là Công ty CDM (Mỹ) cũng đã có văn bản khuyến cáo không nên chọn TMEC CHEC 3, song nhà thầu này vẫn được chọn vì đã bỏ giá thấp nhất. Thực tế thi công sau đó cho thấy, TMEC CHEC 3 "có vấn đề" về năng lực và tài chính, gây ra hàng loạt hậu quả như thi công ì ạch (đáng lẽ phải hoàn thành gói thầu từ tháng 11.2006 nhưng đến nay vẫn chưa xong), gây ô nhiễm môi trường, rối loạn giao thông, làm lún nứt nhà dân...

Bán thầu tràn lan

Tình trạng bán thầu kéo theo các hệ lụy về chất lượng công trình và an toàn lao động lại đang nở rộ và được hợp thức hóa bởi chính quy định của pháp luật. Ông Phan Phùng Sanh cho rằng hiện nay rất nhiều DN lập ra chỉ với mục đích "giật" thầu, sau khi đã trúng thầu thì tìm cách bán lại cho đơn vị khác để "ăn" vài ba phần trăm khiến giá trị gói thầu "teo" đi. Theo ông Sanh, hình thức bán thầu đã trở thành một loại hình kinh doanh, mà trong đó đơn vị bán thầu chỉ dùng "nước bọt" cũng kiếm được bộn tiền.

Một chuyên gia lâu năm trong ngành xây dựng phân tích, pháp luật quy định tội bán thầu, nhưng cũng chính pháp luật tạo điều kiện cho tội danh này "ngụy trang" dưới các hình thức thầu chính, thầu phụ, thậm chí thầu phụ của thầu phụ... Không những vậy, Luật Đấu thầu không bắt buộc nhà thầu chính phải thực hiện phần việc chính như Luật Xây dựng, nghĩa là cho phép nhà thầu chính chuyển hầu hết các công tác thực hiện (kể cả công tác phức tạp nhất) cho các thầu phụ ngay sau khi ký hợp đồng. Các thầu phụ này sau đó lại khoán trọn việc cho các nhà thầu thứ cấp tiếp theo. Và khi đến người thực hiện trực tiếp, giá trị nhận việc đã bị giảm thấp đáng kể. Trong khi các tầng nấc trung gian được hưởng lợi khá nhiều, thì Nhà nước thất thu thuế vì các hình thức khoán việc, bán thầu hầu hết không theo hợp đồng giao việc cụ thể và không đăng ký thuế.

Giá trị gói thầu giảm thấp buộc những đơn vị trực tiếp thực hiện công trình phải hạ chi phí bằng cách sử dụng thiết bị cũ, bảo hộ lao động ở mức tối thiểu, biện pháp thi công sơ sài... dẫn đến chất lượng kém, dễ xảy ra sự cố. Ngay chính các tổng công ty, công ty lớn, uy tín, sau khi thắng thầu cũng ủy quyền hay khoán trắng cho các công ty, xí nghiệp thành viên trực tiếp thực hiện. Còn bản thân các tổng công ty này, sau khi giữ lại một tỷ lệ phần trăm thỏa thuận, chỉ đứng tên và quản lý nên trách nhiệm với công trình không cao.

Nghiệm thu dễ dãi

Theo một chuyên gia cầu đường, công trình xây dựng lẽ ra phải có đặc thù là không chấp nhận phế phẩm, thứ phẩm. Nhưng chính các quy định hiện hành cho phép, với các công trình không đạt chất lượng (tức thứ phẩm), nhà thầu được sửa chữa lại. Sửa không đạt lắm, rồi cũng tìm cách nghiệm thu.

Tại TP.HCM, nhiều công trình lún, sửa chữa nhiều lần rồi cố gắng nghiệm thu; nhiều km đường đào trong năm 2008 nhìn lại thấy rõ con đường đã bàn giao, đưa vào sử dụng không đạt độ phẳng quy định, lồi lõm quá lớn, thậm chí dễ "bẫy" người đi đường... nhưng rồi cũng đã nghiệm thu, thanh toán đủ. Công trình chất lượng trung bình hoặc kém vẫn nghiệm thu, đến khi người sử dụng than phiền thì ngân sách nhà nước lại tiếp tục "rót" vào những báo cáo kinh tế - kỹ thuật để sửa chữa, nâng cấp, cải tạo...

DiaOcOnline.vn - Theo Thanh Niên