Trên nhiều tuyến đường ở Hà Nội, hàng loạt nhà siêu mỏng, siêu méo đang được gấp rút thi công. Trong khi đó, hàng trăm căn nhà loại này trước đó vẫn chưa được xử lý dứt điểm. Điều này cho thấy những bất cập trong quản lý trật tự xây dựng cũng như sự thiếu thống nhất trong các quy định hướng dẫn xử lý tình trạng nhà siêu mỏng, siêu méo.

Mâu thuẫn từ các quy định

Hai bên đường Thanh Nhàn (quận Hai Bà Trưng) nhếch nhác bởi nhiều ngôi nhà hình thù méo mó, kỳ dị. Ông Nguyễn Vinh Quang, Đội trưởng Đội Thanh tra Xây dựng quận Hai Bà Trưng, cho biết lực lượng thanh tra phối hợp với chính quyền địa phương thường xuyên kiểm tra, giám sát để không phát sinh mới nhà siêu mỏng, siêu méo.

Tuy nhiên ông Quang cũng thừa nhận có việc xây nhà siêu mỏng, siêu méo nhưng chỉ là vi phạm… nhỏ: “Hiện tại, nếu nói chưa có trường hợp nào vi phạm trật tự xây dựng thì không đúng, có nhưng vi phạm nhỏ. Thí dụ, trong giấy phép cấp ban công 60cm, người dân đổ ra 80cm hoặc 1m và quây kính lên làm phòng".

Những vi phạm này được thanh tra xây dựng bỏ qua hay lờ đi, hoặc có sự thỏa thuận ngầm nào không giữa người vi phạm với lực lượng thanh tra cũng như chính quyền địa phương? Đó là những câu hỏi đang được đặt ra.

Theo Quyết định 15 (năm 2011) của UBND TP Hà Nội về việc xử lý các trường hợp đất không đủ điều kiện mặt bằng xây dựng đang tồn tại dọc theo các tuyến đường giao thông và nguyên tắc thực hiện các dự án đầu tư xây dựng đường giao thông mới trên địa bàn, có quy định các trường hợp đất có diện tích dưới 15m2 và có kích thước mặt tiền hoặc chiều sâu so với chỉ giới xây dựng dưới 3m không đủ điều kiện tồn tại, phải thu hồi hoặc hợp thửa, hợp khối.

Trong khi đó, các văn bản hướng dẫn của Sở Quy hoạch - Kiến trúc Hà Nội lại thoáng hơn cho các trường hợp đất nhỏ hẹp. Ông Hoàng Ngọc Vinh, Phó Chánh Thanh tra Sở Xây dựng Hà Nội cho biết: “Trước đây Quyết định 15, dưới 15m2 phải thu hồi. Nhưng Quyết định 264 ra sau đó lại quy định những mảnh đất dưới 4m2 phải thu hồi, còn từ 5m2 trở lên đến 15m2 được cho phép cải tạo, chỉnh trang với quy mô 1 tầng, với chiều cao dưới 4,5m. Đường đẹp nhưng các công trình 2 bên đường không đẹp là vì thế”.

Như vậy, những nhà nhỏ dưới 15m2, hay có cạnh dưới 3m bất chấp hình khối gì vẫn có chỗ để tồn tại. Hơn nữa, các văn bản hướng dẫn của Sở Quy hoạch - Kiến trúc Hà Nội lại cho phép nhà nhỏ được xây dựng tạm thời, nhưng tạm thời trong bao lâu không nói rõ.

Chính những mâu thuẫn ngay từ các quy định như vậy đã tạo những kẽ hở dễ bị lợi dụng. Bởi lẽ quy định có thể xây dựng, chỉnh trang với quy mô 1 tầng, nhưng thực tế nhiều hộ dân đã tranh thủ xây lên cao nhiều tầng, còn chính quyền, cơ quan chức năng lại lấy lý do tạo điều kiện cho người dân nhanh chóng ổn định chỗ ở, để cho qua vi phạm này.

Vẫn chỉ dừng ở… quyết tâm

Trong năm 2014, Hà Nội mới chỉ giải quyết được 18/192 trường hợp nhà siêu mỏng, siêu méo tồn tại từ nhiều năm trước. Như vậy vẫn còn 174 công trình (chưa kể công trình phát sinh mới) cần phải giải quyết xử lý trong năm 2015. Theo ông Đào Ngọc Nghiêm, Phó Chủ tịch Hội Quy hoạch - Phát triển đô thị Hà Nội, giải quyết nhà siêu mỏng, siêu méo khi đã kiên cố, người dân đã ổn định mưu sinh rất khó khăn.

Hơn nữa, sau khi giải phóng mặt bằng, giá trị đất mặt phố tăng lên chóng mặt, nên hợp thửa, hợp khối cũng phức tạp, thu hồi cũng tốn cả trăm tỷ đồng, chưa kể dễ sinh ra khiếu kiện kéo dài. Bởi vậy, xử lý nhà siêu mỏng, siêu méo ở Hà Nội hiện nay vẫn chỉ loanh quanh phần ngọn, tức chạy theo xử lý khi nhà siêu mỏng, siêu méo đã hình thành. Trong khi đó, gốc của vấn đề là ở quy hoạch sau giải phóng mặt bằng lại chưa có.

“Chừng nào phát triển đô thị chưa quan tâm đến những thửa đất còn lại sau thu hồi, cũng như chưa có quy hoạch kiến trúc mặt ngoài tuyến phố, chừng đó vẫn còn những ô đất méo mó, nhỏ hẹp sau giải phóng mặt bằng. Cộng với việc chính quyền sở tại chưa thực sự vào cuộc, người dân mạnh ai nấy làm, cố bám trụ mặt đường, nên các loại nhà siêu mỏng, siêu méo vẫn tiếp tục mọc lên, vừa mất an toàn, vừa làm xấu bộ mặt đô thị” - ông Đào Ngọc Nghiêm nói.

Theo nhiều chuyên gia lĩnh vực xây dựng, hiện đã có Luật Đất đai, Luật Xây dựng… nhưng cần có thêm văn bản hướng dẫn như về vấn đề hợp khối, cấp phép xây dựng hoặc thiết kế đô thị. Khi mở tuyến đường mới phải có thiết kế đô thị, trong đó có nêu ra giải pháp tổ chức không gian kiến trúc, những ngôi nhà nào được phép cải tạo, cái nào phải hợp khối.

Hiện nay đã có quy định tương đối rõ về diện tích, nhưng hình dáng thế nào là hợp lý, thế nào chưa hợp lý phải được thể hiện thông qua thiết kế đô thị của từng tuyến đường. Tức các nhà quản lý, địa phương phải tạo ra được thiết kế đô thị. Nhưng thực tế hiện nay thiết kế đô thị làm rất chậm.

Lãnh đạo TP Hà Nội đã nhiều lần thể hiện quyết tâm dẹp bỏ nhà siêu mỏng, siêu méo, trả lại cảnh quan cho các tuyến phố, thậm chí đã không ít lần chốt thời hạn xử lý cho các quận, huyện song lại phải trì hoãn, lùi thời hạn. Quyết tâm sẽ vẫn chỉ là quyết tâm nếu như các quy định vẫn còn mâu thuẫn, còn chính quyền các quận, huyện vẫn tiếp tục cấp phép xây nhà siêu mỏng, siêu méo và xử lý nửa vời tình trạng này.