Cuộc khủng hoảng lương thực nảy sinh hiện tượng thuê những vùng đất trồng trọt của các nước nghèo ở châu Á”.

Những xu hướng có tính chất toàn cầu, bao gồm việc giá dầu và hàng hoá tăng cao, sự bùng nổ nhiên liệu sinh học và hiện nay là suy thoái kinh tế toàn cầu, đang buộc các quốc gia phụ thuộc vào nhập khẩu lương thực phải hành động để đảm bảo các nguồn cung. Trung Quốc và Hàn Quốc, hai quốc gia thiếu đất trồng, cùng với các quốc gia Trung Đông giàu dầu mỏ đang hướng tới việc giành quyền sở hữu những vùng đất ở châu Á và châu Phi cho sản xuất nông nghiệp.

Mất đất có giấy phép!

Theo một báo cáo gần đây của nhóm bảo vệ quyền lợi nông nghiệp Grain có trụ sở tại Tây Ban Nha, việc xảy ra đồng thời khủng hoảng tài chính và khủng hoảng lương thực đang làm nổ ra một cuộc chiếm đoạt đất đai mới trên toàn cầu. Báo cáo này cho biết, một số thoả thuận trong vấn đề này đặt ra mục tiêu thúc đẩy an ninh lương thực thông qua việc đẩy mạnh sản xuất, trong khi một số khác nhằm vào việc mở các đồn điền mang lợi như đồn điền cao su và cọ. Hai xu hướng này đã dẫn đến việc các vùng đất nông nghiệp màu mỡ của một số quốc gia nghèo đói nhất thế giới đang bị các công ty nước ngoài tư nhân hoá và hợp nhất một cách nhanh chóng.

Công ty Daewoo Logistics của Hàn Quốc cho biết, trong tháng 11-2008, họ đã đầu tư khoảng 6 tỷ USD để cải tạo 1,3 triệu ha đất ở quần đảo Madegascar. Công ty này có kế hoạch sản xuất 4 triệu tấn bắp và 500.000 tấn dầu cọ mỗi năm. Phần lớn trong số này sẽ được vận chuyển bằng đường biển ra khỏi quốc gia vốn đã nghèo đói, vẫn phải nhận lương thực viện trợ từ Chương trình lương thực thế giới (WFP) này. Tổng Giám đốc Uỷ ban Kế hoạch chiến lược và Tài chính của WFP, Shin Dong-huyn, cho biết, WFP sẽ xây dựng tất cả mọi thứ ở những vùng khô cằn và chưa được khai phá, từ các cảng biển, đường ray đến các khu chợ.

Walden Bello, thuộc nhóm tư vấn luật Focus on the Global South có trụ sở tại Bangkok (Thái Lan), nói rằng, suy thoái kinh tế nghiêm trọng trên toàn cầu không thể làm tình trạng chiếm đoạt ruộng đất giảm bớt, khiến số phận của những người nông dân mất ruộng đất càng trở nên tồi tệ. Trong tình huống sản xuất nông nghiệp trên toàn cầu trở nên quá bấp bênh và không thể dự đoán trước, các nước Trung Đông đã tham gia vào việc chiếm đoạt ruộng đất sẽ tiếp tục đẩy mạnh xu hướng này.

Ông Bello cho biết, nhiều thoả thuận đã bị “treo” ở những quốc gia có nạn tham nhũng lan tràn và các nhà chức trách hoạt động trái thẩm quyền, đồng thời bác bỏ những khiếu kiện cho rằng các vùng đất đang được nhượng lại bị cằn cỗi. Ông khẳng định, những dự án này sẽ giúp tạo ra việc làm và cải thiện cơ sở hạ tầng ở những vùng mà dự án triển khai. Tuy nhiên, theo ông, các tổ chức tư nhân đang lợi dụng các hợp đồng nhà nước để làm giàu cho bản thân họ.

Nguy cơ dài lâu

Tháng 8-2008, quốc gia giàu dầu mỏ Kuwait đã đồng ý cho Campuchia vay 546 triệu USD cho sản xuất nông nghiệp. Thứ trưởng Bộ Ngoại giao Campuchia, Sous Yara, cho biết, nước này cũng đang trong quá trình đàm phán với Qatar, Hàn Quốc, Philippines và Indonesia về các dự án đầu tư vào nông nghiệp, trong đó có việc nhượng đất. Nếu đàm phán thành công, Campuchia có thể nhận được ít nhất 3 tỷ USD. Ông cho rằng, khủng hoảng tài chính toàn cầu đã đưa đến một cơ hội phát triển kinh tế đất nước cho Campuchia thông qua việc thu hút đầu tư vào nông nghiệp.

Ở Philippines, một điểm nóng khác về các hợp đồng thuê đất, một loạt thoả thuận lại đi ngược lại với các nhu cầu quản lý đất dài hạn được đặt ra trong cải cách ruộng đất, bao gồm việc phân phối lại đất. Rafael Mariano, đại biểu quốc hội, đồng thời là người đứng đầu tổ chức Hành động của người nông dân ở Philippines (KMP) nói rằng, điều đó sẽ làm gia tăng số nông dân mất ruộng đất ở nước này.

Tuy nhiên, Chính phủ Philippines vẫn không thay đổi chiến lược và trong chuyến thăm của Tổng thống nước này, Gloria Arroyo, tới Qatar trong tháng 12-2008, hai bên đã bắt đầu tiến trình đàm phán về hợp đồng cho thuê ít nhất 100.000 ha đất.

Ông Bello cho rằng, các loại thoả thuận này sẽ ngày một nhiều thêm, đẩy những người nông dân từ các vùng nông thôn tràn vào các thành phố, nơi mà cùng với suy thoái kinh tế toàn cầu, họ sẽ gia nhập vào đội ngũ những người thất nghiệp. Tình trạng này sẽ bùng phát mạnh mẽ ở các quốc gia có tỷ lệ nông dân mất ruộng đất cao, nơi cứ 10 nông dân thì có 7 người mất ruộng. Ở Lào, một số chuyên gia dự báo, sẽ có từ 2-3 triệu ha ruộng đất bị phân chia một cách thiếu kiểm soát. Tuy nhiên, hiện nay điều này chưa xảy ra nhờ sự quản lý của chính phủ.