Theo Báo cáo số 7435/BKHĐT-GSTDĐT ngày 2/10/2013 của Bộ Kế hoạch và Đầu tư (KH&ĐT), tình trạng các dự án chậm tiến độ vẫn phổ biến. Trong 6 tháng đầu năm có 3.006 dự án chậm tiến độ, chiếm 11,2% số dự án thực hiện trong kỳ.

Nguyên nhân chủ yếu là do công tác giải phóng mặt bằng (GPMB): 1.058 dự án, chiếm 3,94% số dự án thực hiện trong kỳ); bố trí vốn không kịp thời (655 dự án, chiếm 2,48%); năng lực của chủ đầu tư, BQL dự án và các nhà thầu (271 dự án, chiếm 1,01%); thủ tục đầu tư (413 dự án, chiếm 1,54%).

Làm" căng" thì sợ... "mất lòng"

Một số địa phương có dự án chậm tiến độ lớn là: Hà Nội (105 dự án), Tp.HCM (293 dự án), Thanh Hóa (178 dự án), Thái Bình (31 dự án).

Theo số liệu từ các địa phương, đơn vị có báo cáo gửi lên Bộ KH&ĐT, có 2.601 dự án thực hiện đầu tư trong kỳ phải điều chỉnh, chiếm 9,72% tổng số dự án thực hiện trong kỳ. Trong đó chủ yếu là điều chỉnh vốn đầu tư (1.168 dự án, chiếm 4,35% số dự án thực hiện trong kỳ); điều chỉnh tiến độ đầu tư (963 dự án, chiếm 3,59%); điều chỉnh mục tiêu, quy mô đầu tư (502 dự án, chiếm 1,87%); điều chỉnh địa điểm đầu tư (43 dự án, chiếm 0,16%).

Về xử lý vi phạm, trong 6 tháng đầu năm 2013 đã phát hiện 10 dự án vi phạm quy định về thủ tục đầu tư, 20 dự án vi phạm về quản lý chất lượng, 267 dự án có thất thoát, lãng phí; 297 dự án phải ngừng thực hiện.

Theo chia sẻ của nhiều nhà thầu Việt Nam, khi bên chủ đầu tư chậm, nhà thầu không thể đòi hỗ trợ chi phí phát sinh vì một số lý do, nhưng căn bản nhất là vì mối quan hệ tế nhị, họ không muốn làm chủ đầu tư mất lòng.

Nếu thực hiện quá chặt chẽ, nhà thầu sẽ gây ra định kiến và không có cơ hội tiếp cận cho các dự án sau đó. Trong thời buổi "thóc cao gạo kém", dự án hiếm, nhiều nhà thầu thất nghiệp như bây giờ thì tốt nhất là bỏ qua khoản này để giữ được mối quan hệ lâu dài, yên ổn.

Đó là chưa kể, để đòi được các khoản phát sinh từ nguyên nhân chậm tiến độ, các nhà thầu cũng phải mất khá nhiều thời gian, công sức và tiền của, nên nhiều khi chi phí cũng gần bằng. Hiện nay, các nhà thầu trong nước thường chỉ đòi bổ sung chi phí phát sinh ở những nội dung do thay đổi chính sách, thay đổi giá vật tư, nhân công… tùy theo thể thức hợp đồng đã ký kết.

Với lỗi chậm GPMB, các chủ đầu tư thường phải "âm thầm" hỗ trợ nhà thầu thông qua điều chỉnh tỷ lệ trượt giá, bổ sung phát sinh. Đây cũng chính là lý do khiến các chủ đầu tư thường không dám mạnh tay xử lý nhà thầu yếu kém, vì ngại bị "bật lại" chuyện bàn giao mặt bằng chậm.

Đền là đúng!

Trong một bối cảnh khá "êm ả" vì chủ đầu tư và nhà thầu không quen với việc "phạt" nhau, những yêu cầu của nhà thầu Nhật Bản tại dự án cầu Nhật Tân bỗng trở nên bất thường, khiến dư luận "dậy sóng". Trong khi theo nhiều ý kiến, đó vốn dĩ là hành động rất bình thường, là hành động đã thành thông lệ quốc tế, đã được ghi rõ trong hợp đồng, và việc chấp thuận đền bù chỉ đơn giản là thực hiện theo quy định.

Việc Việt Nam chấp thuận chi khoản hỗ trợ kinh phí phát sinh trên cho nhà thầu Nhật Bản có thể là một "tin vui" đối với nhiều nhà thầu đang chuẩn bị lên tiếng đòi quyền lợi. Quy định trong hợp đồng rất có khả năng hiện thực hóa thành thông lệ trong thực tiễn thi công các dự án tại Việt Nam.

Ông Vũ Khoa - đại diện Hiệp hội Nhà thầu xây dựng Việt Nam, cho biết trước đây, hiệp hội này rất nhiều lần kiến nghị việc ký hợp đồng giữa nhà thầu và chủ đầu tư phải có hai nội dung vô cùng quan trọng: GPMB sạch và đảm bảo đủ vốn. Hai điều kiện này là bắt buộc khi đưa dự án ra đấu thầu, nhưng các nhà quản lý, các chủ đầu tư thường bỏ qua. Trong khi đó, với các nhà thầu quốc tế, bất kể dự án nào cũng yêu cầu ràng buộc chặt chẽ các điều kiện này, nếu không GPMB được thì phải đền bù các chi phí.

Về vụ việc cầu Nhật Tân, đã có nhiều cơ quan liên quan tranh luận về vấn đề nguồn kinh phí hỗ trợ. Trong khi Bộ Giao thông Vận tải đề nghị Thủ tướng Chính phủ cho phép cơ quan quản lý dự án trong thời gian trước mắt được sử dụng vốn dư của JICA tại Hợp đồng xây dựng Gói thầu số 3, thì Bộ Tài chính vẫn bảo lưu quan điểm là chỉ sử dụng nguồn vốn của TP Hà Nội và vốn đối ứng của Bộ Giao thông Vận tải để khắc phục hậu quả này.

Tuy nhiên, theo các chuyên gia, việc dùng vốn vay ODA hay vốn ngân sách TP Hà Nội không phải là việc đáng bàn, bởi xét cho cùng đều được lấy từ nguồn thuế của người dân đóng góp. Ts. Phạm Sỹ Liêm - Phó Chủ tịch Tổng hội Xây dựng Việt Nam, đã rất thẳng thắn: "Đền là đúng rồi, trách nhiệm đã rõ, nhưng lẽ ra phải trừ lương, thưởng, phạt bên chủ đầu tư, chứ không phải lấy tiền ngân sách ra mà trả như chúng ta đang làm".