Trước khi có dự thảo Luật Đất đai (sửa đổi), Chính phủ cũng đã ban hành Nghị định 42/2012/NĐ-CP về một số giải pháp bảo vệ đất lúa. Tuy nhiên, trong dự thảo Luật lần này, các quy định cụ thể về bảo vệ đất lúa như sau khi thu hồi đất phải có giải pháp cấp bù diện tích đất khác được quy định khá mờ nhạt, chung chung.

Có một thực tế là hiện nay, nhiều người đầu tư bất động sản thực hiện "chiến thuật" mua đất lúa của người nông dân, sau đó bỏ hoang nhiều năm làm cho đất thoái hóa, bạc màu hoặc tiến hành đổ đất, cát, rác lên đó và từng bước lấn dần như san lấp, xây dựng trái phép tường rào, nền bê tông... với mục đích là "vô hiệu hóa" việc trồng lúa của mảnh đất này. Qua một thời gian thì tiến hành xin chuyển đổi mục đích sử dụng đất. Khi kiểm tra hiện trạng khu đất, cơ quan chức năng xem đó là chuyện đã rồi nên đành chấp thuận cho chuyển đổi mục đích sử dụng và đất lúa nghiễm nhiên thành đất thổ cư, đất xây dựng...

Theo quy định tại khoản 2, Điều 50 dự thảo Luật Đất đai thì trường hợp giao đất, cho thuê đất trồng lúa, đất rừng phòng hộ, đất rừng đặc dụng để sử dụng vào mục đích khác thì phải có văn bản chấp thuận của Thủ tướng Chính phủ. Tuy nhiên, theo nhiều chuyên gia, việc quy định như vậy chỉ thêm thủ tục hành chính, rườm rà hơn chứ chưa thực sự cụ thể, thiết thực trong bảo vệ đất lúa. Bởi vì, khi cấp dưới trình lên thì nếu thấy đủ hồ sơ hợp lý là chấp thuận, chứ làm sao Thủ tướng có thể đi kiểm tra thực tế hàng triệu thửa đất lúa trên cả nước được.

Thiết nghĩ, muốn bảo vệ được đất lúa thì trước hết phải có quy định hết sức chặt chẽ, rõ ràng về trình tự, thủ tục, điều kiện được chuyển đổi đất lúa sang loại đất khác. Bên cạnh đó, phải xử lý nghiêm minh, kiên quyết, triệt để hành vi vi phạm pháp luật như đầu cơ đất lúa để chuyển đổi sai mục đích nhằm trục lợi để phòng ngừa, răn đe. Theo đó, ngoài biện pháp xử lý hành chính như buộc khôi phục lại hiện trạng ban đầu, bồi thường, thu hồi đất sai mục đích cần xử lý hình sự các cá nhân, tổ chức vi phạm. Có như vậy, mới mong bảo vệ được diện tích đất lúa còn lại ít ỏi trước nguy cơ bị xâm hại, sử dụng tùy tiện vào mục đích khác như hiện nay…