Trong bối cảnh hiện tại, thách thức lớn nhất đối với các doanh nghiệp thép chính là tình trạng cung vượt cầu. Tuy nhiên, khó khăn cũng chính là cơ hội cho các doanh nghiệp thể hiện sự vượt trội.

Theo thống kê từ Hiệp hội Thép, tiêu thụ thép xây dựng năm 2013 giảm 9,43% so với  2012, đạt gần 5 triệu tấn (năm 2012 tiêu thụ 5,4 triệu tấn). Hoạt động xuất nhập khẩu trong năm qua Việt Nam đã nhập hơn 10 triệu tấn sắt thép các loại với giá trị khoảng 7 tỷ USD, trong khi xuất khẩu chỉ đạt khoảng 2 tỷ USD. Như vậy, ngành thép trong nước đã nhập siêu khoảng 5 tỷ USD thép trong năm 2013.

Mặc dù nhu cầu tiêu thụ sụt giảm nhưng trong năm 2013 đã có khoảng thêm 5 nhà máy thép đi vào hoạt động, nâng tổng công suất cả ngành thép lên 11 triệu tấn/năm. Chính vì vậy, nhiều doanh nghiệp thép đã giảm công suất xuống 50% để hạn chế hàng tồn kho.

Trong tháng 1-2014, tình hình tiêu thụ thép còn yếu nên sản lượng sản xuất chỉ ở mức 320.000 tấn (giảm 29,1% so với tháng trước và giảm 5% so với cùng kỳ năm trước). Tháng 2 vẫn chưa có tín hiệu cải thiện và dự khiến tồn kho vẫn tiếp tục ở mức cao. Khó khăn càng gia tăng gấp bội đối với các doanh nghiệp thép khi hàng rào thuế quan năm 2014 sẽ phải tháo bớt trong khi hoạt động xuất khẩu vẫn đối mặt với sức ép kiện phá giá ngược lại từ các nước khác.

Hiện tại có khoảng 400 doanh nghiệp thép tham gia hoạt động sản xuất thép nhưng mới chỉ có 27 doanh nghiệp niêm yết trên TTCK, với tổng vốn hóa khoảng 32.500 tỷ đồng. Các doanh nghiệp lớn nhất tập trung tại HOSE với 11 đơn vị trong đó 3 doanh nghiệp lớn là CTCP Tập đoàn Hòa Phát (HPG), CTCP Tập đoàn Hoa Sen (HSG) và CTCP Thép Pomina (POM), chiếm đến 85% tổng vốn hóa với khoảng 27.700 tỷ đồng.

Theo phân tích của CTCK Sacombank (SBS), trong 17 công ty đã công bố báo cáo tài chính quý IV-2013, có 14 doanh nghiệp có lãi và 3 doanh nghiệp thua lỗ. Dù số doanh nghiệp có lãi chiếm đa số nhưng thực tế lợi nhuận của các doanh nghiệp này đều sụt giảm. Cụ thể, các công ty có vốn hóa nhỏ và trung bình như: CTCP Thép Bắc Việt (BVG), CTCP Quốc tế Sơn Hà (SHI), CTCP Kim khí TPHCM (HMC), CTCP Kim khí miền Trung (KMT) có lợi nhuận sụt giảm trung bình từ 20-40%.

Đặc biệt trong nhóm thua lỗ có POM, doanh nghiệp có vốn hóa đứng thứ 3 trên sàn và có thị phần chiếm đến 15% cả nước, trong năm vừa qua dù doanh thu đạt đến gần 10.000 tỷ đồng nhưng đã chịu mức lỗ đến 219 tỷ đồng. Khoản lỗ của POM chủ yếu từ quý II do chi phí tài chính tăng và khoản lỗ lớn từ chêch lệch tỷ giá.

Ở phía ngược lại, HPG tạo ấn tượng với doanh thu tăng 13% trong khi lợi nhuận tăng gần 100%. HPG hiện là một trong số ít doanh nghiệp miền Bắc cung cấp thép cho thị trường miền Nam mà vẫn cân đối được chi phí vận chuyển, đảm bảo cạnh tranh.

Hoạt động sản xuất thép của HPG có nhiều ưu thế so với các đơn vị cùng ngành với chi phí sản xuất thấp hơn từ 6-7%. Đặc biệt, nguồn nguyên liệu quặng sắt (chiếm khoảng 35% chi phí sản xuất thép) được HPG khai thác ngay trong nước có trữ lượng sử dụng trên 20 năm và giá đầu vào thấp hơn thị trường quốc tế từ 20-30%.

Vì vậy, sản phẩm thép của HPG có sức cạnh tranh về giá trong nước và cả xuất khẩu. Dự báo, doanh thu của HPG trong năm 2014 có thể tăng khoảng 15% (tương đương 20.000 tỷ đồng) và lợi nhuận tăng khoảng 10% nhờ đóng góp của mảng bất động sản. Được biết, dự án Mandarin Garden sẽ được HPG hạch toán trong năm 2014 với lợi nhuận khoảng 400 tỷ đồng nếu tiến độ bán thuận lợi và hoàn thành trong năm nay.